ralf - 2024-02-28, 09:11 Słupek ze skrótem „F.G.” na terenie Obwałowań Jerozolimskich Zewnętrznych. Zdjęcie zrobiono w 2011 roku. ralf - 2024-03-01, 20:29 Temat postu: Re: Kamienie graniczne
Zdjęcia tego samego kamienia zrobione 5 lat później, tj. w maju 2010 roku. ralf - 2024-03-11, 09:23 W dniu 2 marca 2024 r. w Nysie, podczas wykonywania zadań związanych z inwentaryzacją kamieni granicznych twierdzy, natrafiono na nielegalnie wykopany słupek forteczny, zapewne przygotowany do zabrania. Relikt został zabezpieczony przez Muzeum Powiatowe w Nysie, przy współpracy z Opolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz Urzędem Miejskim w Nysie. Słupek przetransportowano na dziedziniec muzeum przy ul. Biskupa Jarosława, gdzie można go obecnie oglądać. W związku z powyższym informuje się, że wszystkie słupki graniczne Twierdzy Nysa są obecnie objęte inwentaryzacją i zostaną wpisane do rejestru zabytków celem nadania im ochrony prawnej, za złamanie której grozi kara pozbawienia wolności do lat ośmiu [art. 108 pkt 1, art. 109 pkt 1, art. 109c ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.). W załączeniu zdjęcia z zabezpieczania przedmiotowego słupka. Relikt ma wysokość ok. 105 cm, a wymiary jego przekroju na wysokości monogramu wynoszą 18 x 15,5 cm. ralf - 2024-03-12, 17:20 Słupki graniczne twierdzy [Festungs-Grenze] Informacje przedstawione w tym poście, a dotyczące rozmieszczenia słupków fortecznych w dawnej granicy Twierdzy Nysa, oparto na dokumencie z lat 1860/70, tj. na planie Nysy i okolic, wykonanym przez pruski sztab generalny, którego oryginał znajduje się w Bibliotece Państwowej w Berlinie (Staatsbibliothek zu Berlin). W związku z tym, przy odnoszeniu lokalizacji i numerów słupków tutaj przedstawionych (w szczególności nr. 1 - 40) do współczesnych realiów terenowych, należy wziąć pod uwagę zmiany w zabudowie fortyfikacyjnej Nysy, które nastąpiły po roku 1870 i dotyczyły likwidacji lub przebudowy części umocnień. Chodzi tu głównie o rozebranie ciągu fortyfikacji fryderycjańskich po wschodniej, prawobrzeżnej stronie twierdzy w latach 70. XIX wieku, w celu poprowadzenia tamtędy linii kolejowej i wybudowania dworca, a jednocześnie wzniesienia na tym terenie nowych umocnień zwanych Obwałowaniami Kolejowymi. W związku z tymi zmianami lokalizacja słupków granicznych w tej części twierdzy z pewnością uległa w latach 70. XIX w. diametralnej zmianie. Teren fortyfikacji nyskich przed 1870 r., tj. przed budową fortów satelitarnych (I, II, III) oraz Obwałowań Kolejowych, był oznaczony za pomocą wkopanych pionowo w ziemię kamiennych słupków o całkowitej wysokości wynoszącej około 1 metr, z czego ponad powierzchnię wystawała jedynie część inskrypcyjna. Na czole słupków znajdował się monogram „FWR” oznaczający króla (Friedrich Wilhelm Rex) lub skrót „F.G.” (Festung Grenze), a także numer porządkowy, który w przypadku słupków z monogramem „FWR” był wykuty na czapie, a w przypadku słupków ze skrótem „F.G.” znajdował się na czole, pod tymże skrótem. Słupki graniczne twierdzy stawiano wzdłuż skraju umocnień, w punktach gdzie łamała się linia graniczna. Każdy słupek posiadał swój niepowtarzalny numer. Ogólnie rzecz biorąc numery sąsiadujących ze sobą słupków wzrastały w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i dalej spiralnie do wewnątrz. Słupek z numerem 1 znajdował się po wschodniej stronie miasta, na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, mniej więcej w miejscu, gdzie kiedyś stał most Groszowy. Z kolei słupek o najwyższym numerze 289 stał przy dawnej pontonowni obok skrzyżowania ul. Słowiańskiej z ul. Krasickiego. Nie znaczy to, że wszystkich słupków granicznych twierdzy było 289, gdyż niektóre z numerów posiadały jeszcze niejako swój podzbiór w postaci słupków z wyrytą na nich tą samą liczbą, ale z przypisaną do niej na końcu literą alfabetu – od „a” do „z” (nie stosowano litery „j”). Słupkami posiadającymi taki „podzbiór” były te z numerem: • 34 (podzbiór: 34a, 34b, 34c, 34d) – po południowo-zachodniej stronie młyna Viehweger, przy cieku Białki. • 45 (podzbiór: 45a, 45b, 45c, 45d) – obok Fleszy Prudnickiej. • 48 (podzbiór: 48a, 48b, 48c, 48d) – na wschód od Fleszy Bialskiej. • 57 (podzbiór: 57a) – na zachód od Fleszy Bialskiej. • 59 (podzbiór: 59a, 59b, 59c, 59d) – przy miejskiej fosie zewnętrznej, naprzeciwko rawelinu Bielau. • 61 (podzbiór: 61a) – północno-wschodni skraj Stawu Łódkowego. • 69 (podzbiór: 69a, 69b, 69c, 69d, 69e, 69f, 69g, 69h, 69i, 69k, 69m, 69n, 69o, 69p, 69q, 69r, 69s, 69t, 69u, 69v, 69w, 69z) – ciągnęły się wzdłuż prawego brzegu Młynówki oraz zachodnim skrajem dzis. ul. Wyspiańskiego. • 71 (podzbiór: 71a, 71b, 71c, 71d, 71e, 71f, 71g, 71h, 71i) – po północnej stronie Fortu Blokhauz. • 75 (podzbiór: 75a, 75b, 75c, 75d, 75e, 75f) – przy cieku Białki, pomiędzy ul. Powstańców Śląskich a Fortem Blokhauz. • 76 (podzbiór: 76a) – po wschodniej stronie Fortu Blokhauz. • 78 (podzbiór: 78a, 78b, 78c, 78d, 78e, 78f, 78g) – po północno-wschodniej stronie Fortu Blokhauz. • 112 (podzbiór: 112a) – na terenie dzis. cmentarza jerozolimskiego, koło daw. bramy jerozolimskiej zewn. • 193 (podzbiór: 193a, 193b, 193c, 193d, 193e, 193f, 193g, 193h, 193i, 193k, 193l, 193m) – przy drodze prowadzącej od Bastionu Kaplicznego do Fortu II. • 196 (podzbiór: 196a, 196b, 196c) – po północno-zachodniej stronie Bastionu Place d’Armes. • 200 (podzbiór: 200a, 200b, 200c, 200d) – po północno-wschodniej stronie Bastionu Place d’Armes. • 201 (podzbiór: 201a, 201b) – po północno-zachodniej stronie Bastionu Regulickiego. • 202 (podzbiór: 202a) – po północnej stronie Bastionu Regulickiego. • 233 (podzbiór: 233a) – obok skrzyżowania ul. Słowiańskiej z ul. Krasickiego. • 242 (podzbiór: 242a) – przy końcu ul. Krasickiego, od str. ul. Słowiańskiej. • 253 (podzbiór: 253a, 253b) – przy końcu ul. Krasickiego, obok Bramy Cegielnianej. • 256 (podzbiór: 256a) – przy daw. prochowni F.P.M.4, obok Bastionu Kaplicznego. • 257 (podzbiór: 257a) – przy daw. prochowni F.P.M.4, obok Bastionu Kaplicznego. • 259 (podzbiór: 259a) – na tyłach Bastionu Kaplicznego. • 275 (podzbiór: 275a) – przy skrzyżowaniu ul. W. Pawlik z ul. Kmicica. • 278 (podzbiór: 278a, 278b, 278c, 278d, 278e, 278f, 278g, 278h, 278i, 278k) – przy końcu ul. Kmicica, od str. ul. Słowiańskiej. • 280 (podzbiór: 280a) – na tyłach dzis. posesji przy ul. Słowiańskiej 47. Fakt istnienia słupków „podzbiorowych” mógł być spowodowany tym, że granice twierdzy mogły z czasem ulegać przesunięciom, co zapewne przekładało się na zmianę ilości i/lub lokalizacji niektórych słupków granicznych, przy zachowaniu dotychczasowej numeracji wszystkich pozostałych. Do oznaczenia granic twierdzy wokół fortów satelitarnych nr I, II i III, które powstały ok. 1870 r., a także do oznaczenia granicy twierdzy przy Fleszy Nowej powstałej w 1849 r., zastosowano słupki z nieco innym rodzajem oznakowania niż te wyżej wymienione: - Fort I był otoczony piętnastoma słupkami, na których czole znajdował się skrót „F.G.”, a pod nim numery porządkowe zapisane cyframi rzymskimi od I do XV. Numeracja słupków wzrastała w kierunku prawoskrętnym. - Fort II otoczony był przynajmniej sześcioma słupkami numerowanymi prawdopodobnie cyframi arabskimi z dodaną cyfrą rzymską II. Numeracja wzrastała w kierunku prawoskrętnym. - Fort III otoczony był dziewięcioma słupkami numerowanymi prawdopodobnie cyframi arabskimi, przy czym numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. - umocnienia powstałe ok. połowy XIX w. przy południowo-wschodnim skraju dzis. parku miejskiego, tj. Flesza Nowa oraz szeroki rów, który później przekształcono w Staw Łódkowy, służyły do obrony znajdującej się obok Królewskiej Fabryki Prochu, a ich granica oznaczona była jedenastoma słupkami numerowanymi prawdopodobnie małymi literami łacińskimi ze skrótem „K.P.F.” (Königliche Pulver-Fabrik), przy czym numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Biorąc pod uwagę wszystkie opisywane w tym poście numery porządkowe, w tym fakt, że jeden został zapewne omyłkowo zdublowany (nr 52), a jeden pominięty (nr 119), można stwierdzić, że wszystkich słupków na całej granicy twierdzy nyskiej w 1870 roku było ~435 sztuk. W pobliżu miejsc, gdzie stały opisywane w tym poście słupki graniczne, a czasem wręcz tuż przy nich, można spotkać inne kamienne słupki, pozbawione wszelkich inskrypcji, a posiadające co najwyżej znak małego krzyża w centralnym punkcie czapy. Niestety trudno mi powiedzieć jaką funkcję one pełniły, czy były to znaki graniczne, czy geodezyjne. Do dziś, ze wszystkich ~435 słupków granicznych twierdzy nyskiej, stwierdzono istnienie nie więcej niż 10% z nich. Większość stoi w swojej pierwotnej lokalizacji, a pozostałe zostały przeniesione w inne miejsce na terenie miasta w celu wtórnego wykorzystania lub umieszczone w Muzeum celem ich zabezpieczenia. Nie można wykluczyć faktu, że niektóre słupki znajdujące się przy skraju ustronnych dróg, mogły zostać przysypane gruzem lub innymi odpadami, ponieważ w miejsca takie przez lata wywożono śmieci. Opracowanie: Rafał Błaszczyk ralf - 2024-03-12, 18:13 Nieistniejący już, przynajmniej w swoim pierwotnym miejscu, słupek graniczny twierdzy, który stał przy lewym brzegu Białki obok Fortu Wodnego. Prawdopodobnie nosił numer z „podzbioru” 75. Zdjęcia zrobiono ok. 2011 r. ralf - 2024-03-12, 22:47 Parę zdjęć wykonanych przy jednym z kamieni granicznych twierdzy nyskiej, podczas ich inwentaryzacji. ralf - 2024-03-13, 21:00 Przykład słupka granicznego na terenie twierdzy nyskiej z przebitym numerem porządkowym na czapie. Pierwotny numer (prawdop. „63” lub „65”) został częściowo skuty celem wykonania na nim nowego numeru – „75”. ralf - 2024-03-16, 20:09 W dniu 15 marca 2024 r. Muzeum Powiatowe w Nysie zabezpieczyło znajdujące się na terenie miasta dwa przewrócone, leżące na wierzchu słupki forteczne: jeden z monogramem „FWR” i jeden ze skrótem „F.G.”. Znajdowały się od siebie w odległość ok. 700 m. Oba zostały przetransportowane na dziedziniec Muzeum przy ul. Biskupa Jarosława, gdzie są obecnie eksponowane. Na uwagę zasługuje słupek z monogramem „FWR”, który okazał się tzw. spolium, czyli wtórnie wykorzystanym elementem architektonicznym. Widać na jego bocznych powierzchniach (przy krawędziach) pierwotną obróbkę (zdj.5, zdj.6). Dla przejrzystości wątku wstawiam w tym poście zdjęcia z zabezpieczania jedynie słupka z monogramem „FWR”, a słupka ze skrótem „F.G.” dopiero w następnym poście. ralf - 2024-03-17, 10:21 W tym poście znajdują się zdjęcia słupka fortecznego ze skrótem „F.G.”, który zabezpieczono w dniu 15 marca 2024 r. (patrz: post wyżej). Był on już w tym temacie pokazany: TUTAJ ralf - 2024-03-18, 17:12
W załączeniu przykładowe trzy takie „gołe” słupki, które stoją w tych miejscach, w których wg starych planów mieściły się słupki graniczne twierdzy opatrzone inskrypcjami, przez co można je opacznie zidentyfikować jako właśnie te. Możliwe, że punkty, w których stały słupki twierdzy czasem pokrywały się z punktami, w których znajdowały się np. znaki graniczne (graniczniki), co tłumaczyłoby ich bezpośrednie sąsiedztwo. Ukazane poniżej słupki pochodzą z okolic Fortu I oraz Obwałowań Kleszczowych. ralf - 2024-03-20, 18:47 Słupki rejonu wyłączonego z polowań [Jagd-Rayon] Już w 1812 roku zarządzeniem gabinetu pruskiego, bezpośrednio przy każdej z twierdz, został wyznaczony okalający ją pas terenu o szerokości paruset metrów, na którym obowiązywał zakaz polowań, mający na celu zapobieganie nieuprawnionym rozpoznaniom, dokonywanym przez obcych pod pretekstem polowań¹. Na XIX-wiecznych planach twierdzy nyskiej, granica obszaru, na którym obowiązywał zakaz polowań, była wyznaczona za pomocą punktów opisanych skrótem „C.J.R” (prawdop. Commandantur-Jagd-Rayon) i kolejnym numerem porządkowym. W terenie, w tych lokalizacjach znajdowały się znaki stałe w postaci wkopanych w ziemię słupków kamiennych, odpowiednio oznakowanych, zwanych kamieniami (słupkami) rejonowymi. Ich numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Słupek z numerem „1” znajdował się przy lewym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, w okolicy skrzyżowania dzis. al. Wojska Polskiego z ul. Franciszkańską. Z kolei słupek o najwyższym numerze (prawdop. „28”), stał na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, naprzeciwko słupka nr 1. Słupki rejonów twierdzy [Festungs-Rayon] Ustawą pruską z 1871 roku² obszar wokół twierdzy, bezpośrednio do niej przylegający, podzielono na trzy koncentryczne rejony. Rejon I rozciągał się w pasie pomiędzy zewnętrznym skrajem fortyfikacji, a linią graniczną rejonu I. Z kolei rejon II znajdował się w pasie pomiędzy linią graniczną rejonu I a linią graniczną rejonu II. Pas terenu po zewnętrznej stronie linii granicznej rejonu II stanowił już rejon III. Ustawowe szerokości rejonów twierdzy miały wynosić: R.I - 600 m, R.II - 375 m, R.III - 1275 m. Linie graniczne tych rejonów były zaznaczone znakami stałymi w postaci wkopanych w ziemię słupków kamiennych, zwanych kamieniami (słupkami) rejonowymi. Ich numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Słupki rejonu I oraz II z numerem „1” znajdowały się przy lewym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, w okolicy skrzyżowania dzis. al. Wojska Polskiego z ul. Franciszkańską. Z kolei ostatnie słupki, o najwyższym numerze (dla rejonu I - „22”, a dla rejonu II - „17”), stały na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, naprzeciwko słupków nr 1. Celem wspomnianej ustawy było wprowadzenie we własności nieruchomej, położonej w najbliższym sąsiedztwie twierdzy, takich ograniczeń, które przyczynią się do jak najlepszej jej obrony na wypadek ewentualnego ataku. W obrębie wszystkich rejonów (I, II, III), poza pewnymi wyjątkami zabronione było: • trwałe zmienianie wysokości terenu • budowanie lub zmienianie rowów, grobli, tam, urządzeń odwadniających, szos, dróg, kolei itp. • zakładanie lasów, szkółek drzewnych, większych parków • wznoszenie lub zmienianie wież kościelnych, dzwonnic i innych konstrukcji wieżowych W obrębie samego rejonu II, poza pewnymi wyjątkami, zabronione było: • stawianie murowanych (masywnych) budowli • stawianie budowli sklepionych, a także stosowanie kamiennych lub żelaznych przykryć piwnic • budowanie stałych pieców do wypalania cegły, wapna lub innych dużych pieców • zakładanie cmentarzy, wznoszenie mogił, pomników • urządzanie składów i placów z zapasami dla celów przemysłowych W obrębie samego rejonu I, poza pewnymi wyjątkami, zabronione było: • wszystko to, co było zabronione w rejonie II • stawianie wszelkich domów mieszkalnych • stawiania budowli z materiałów, które nie dały się łatwo zburzyć • ustawianie lokomobil, jeśli te nie mogły zostać szybko usunięte • stawianie pomników z kamienia lub żelaza • wznoszenie drewnianych wiatraków • stawianie wszelkich budowli nie ujętych powyżej, również studni Przypisy: [1] Udo von Bonin: „Geschichte des Ingenieurkorps und der Pioniere in Preussen. Zweiter Theil”, Berlin 1878, s. 126. [2] Ustawa z dnia 21 grudnia 1871 r. „o ograniczeniach własności nieruchomej w okolicy twierdz”, ogłoszona w dzienniku ustaw Rzeszy Niemieckiej nr 51, str. 459. ralf - 2024-05-05, 17:59 Trzy zinwentaryzowane słupki graniczne twierdzy nyskiej – każdy posiada na czole inny wzór. ralf - 2024-05-07, 12:08 Słupek graniczny twierdzy nyskiej z uszkodzoną, zapewne przez zrąb czasu, czapą i skrótem "F.G." |
||||||||||
