Forum Historii Nysy

Plan Twierdzy Nysa z około 1816 roku.

Zdjęcia popielniczki reklamującej przedwojenną firmę zduńską, która działała w Nysie. Jej właścicielem był Wilhelm Scheunpflug, pochodzący z Gliwic (Gleiwitz), z rodziny od lat trudniącej się zduństwem. Zakład w Nysie znajdował się przy ul. Krzywoustego (Berlinerstrasse 20) – tak podaje napis na popielniczce. Z kolei reklama tej firmy z 1936 r. przedstawia inny adres: ul. Armii Krajowej (Kochstrasse 2). W roku 1935 Wilhelm Scheunpflug uległ poważnemu wypadkowi w trakcie jazdy motocyklem. Komunikat o tym zdarzeniu ukazał się na łamach dziennika „Nowiny Codzienne” z dnia 25.IX.1935 r. (nr 221). Czytamy w nim, że:

„Ciężka katastrofa. / Gliwice. / W nocy na niedzielę, na szosie między Gliwicami a Zabrzem, tuż przed Maciejowem zdarzyła się ciężka katastrofa motocyklowa. Mianowicie zdun Wilhelm Scheinpflug z Nysy, bawiący u rodziców w Gliwicach, zdążał motocyklem z Zabrza do Gliwic. Przy mijaniu furmanki z sianem najechał on na woźnicę, Pawła Czornego z Zabrza (Paulstrasse), idącego z boku wozu. Oboje skutkiem tego upadli i doznali złamania nóg oraz wewnętrznych okaleczeń. Furmanka, na której siedziało dwoje dzieci, pojechała bez woźnicy dalej i zatrzymano ją dopiero na wysokości Jahnstrasse. Motocykl zajęto. Oba pojazdy były przepisowo oświetlone. Przyczyny wypadku nie udało się dotąd stwierdzić, gdyż rannych nie można było przesłuchać. Prawdopodobnie katastrofa zaszła spowodu gęstej mgły, jaka była tej nocy.”

Za stosowną zgodą załączam parę zdjęć wykonanych w tym roku w kompleksie dawnych piwnic lodowych przy ul. Otmuchowskiej. Znajdują się tam dwa poziomy (minus jeden oraz minus dwa) piwnicznych pomieszczeń magazynowych, klatka schodowa (zdj.1) oraz szyb windy towarowej. Na poziomie „-1” mieści się pomieszczenie magazynowe (zdj.2), które jest wzdłużnie przedzielone ścianą z paroma przejściami i posiada betonową posadzkę. Dociera do niego światło słoneczne. Z kolei poziom „-2” tworzą trzy pomieszczenia, chłodne i pozbawione oświetlenia naturalnego: dawna hala przeładunkowa, bezpośrednio przy której znajduje się szyb windy towarowej oraz dwa pomieszczenia magazynowe, czyli dawne lodownie (zdj.3), oddzielone od siebie ścianą z wieloma przejściami (zdj.4). Posadzka w dawnych lodowniach jest częściowo betonowa, a częściowo kamienna – tzw. kocie łby (kamień otoczakowy). Cały ten kompleks był za czasów PRL oraz wczesnej III RP wykorzystywany przez Wojsko Polskie jako magazyn żywności.

Drewniany przyrząd do ściągania butów z cholewami, zwany „pieskiem”. Widnieje na nim wybity napis: „A&M NEISSE 1938”.

Kartka wysłana pocztą polową dnia 3 listopada 1914 r. z Nysy do Hamburga. Jej nadawcą był rezerwista przebywający w lazarecie rezerwowym, znajdującym się w budynku restauracji „Kaisergarten” przy dzis. ul. Słowiańskiej. Zdjęcie wykonano na terenie ogrodu koncertowego, mieszczącego się przy ww. budynku. Adresatką kartki była niejaka Mimi Hermann.

Zamieszczam także ładnie odbitą pieczęć Królewskiego Lazaretu Rezerwowego w Nysie, z rewersu przedmiotowej kartki.

Kamienny krzyż, stojący w Suchej Kamienicy (Dürr Kamitz) przed posesją nr 34, postawił niejaki P. Birnbrich w 1918 roku. Dom, przy którym stoi krzyż należał przed wojną właśnie do rodziny Birnbrichów i posiadał ten sam numer co dzisiaj (34). Możliwe, że fundatorem krzyża był rolnik o imieniu Paul Birnbrich, urodzony w kwietniu 1876 r. i zmarły w październiku 1940 r., którego żoną była Maria z d. Karker (ur. 1887). Małżeństwo miało około dziesięcioro dzieci.

Kapliczka w Starym Lesie, przy drodze gruntowej, prowadzącej do Suchej Kamienicy.

Zdjęcie zrobione przez zakład Edmunda Pätzolda. W prawym dolnym rogu znajduje się przybita sucha pieczęć o treści: „Atelier Elite Neisse Ring 42”.

Oto kamienny krzyż, który stoi w centrum Sławniowic, obok głównego skrzyżowania przy moście nad rzeczką Morą. Na cokole krzyża widnieje inskrypcja głosząca, że został on „wzniesiony ku chwale Boga” („Errichtet zur Ehre Gottes”) w 1905 r. przez człowieka o nazwisku A. Priesnitz. Kim była ta osoba? Otóż był nią Albert Priesnitz (ur. 1873, zm. 1933), właściciel pokaźnego domu, który stał przed wojną właśnie przy tym skrzyżowaniu i na parterze którego mieścił się sklep mięsny oraz sklep z artykułami kolonialnymi. Prowadził je także Albert Priesnitz wraz ze swoją żoną Bertą z d. Meier (ur. 1880, zm. 1930). Po domu tym nie ma już śladu, ale pozostał postawiony obok niego przez Alberta Priesnitza przedmiotowy, kamienny krzyż, na którym później umieszczono obrazek Matki Boskiej. Pod obrazkiem kładzie się dziś kwiaty i zapala świecę.

Na Forum, w sąsiednim temacie znajduje się powojenne zdjęcie, pośrodku którego widać przedmiotowy krzyż: KLIK

Kaplica w Słupicach (Schlaupitz / Schlaubental).

Kamienna figura św. Jana Nepomucena, stojąca we wschodniej części Markowic, od strony rzeki Białej Głuchołaskiej.

Krzyż kamienny stojący w Markowicach. Na jego przodzie znajdują się dwie inskrypcje: u góry – „Es ist vollbracht!” oraz u dołu – „Andenken an 1914 u. 15”. Ta druga dotyczy zapewne wydarzeń związanych z I wojną światową.

Markowice należały kiedyś do parafii w Polskim Świętowie i jako mała wioska nie miały własnego kościoła. Posiadały za to prostą dzwonnicę, której dzwony wzywały wiernych na msze do Polskiego Świętowa. Mieszkańcy tych dwóch wsi wspólnie obchodzili święta kościelne i świeckie, a także należeli do tych samych stowarzyszeń. W załączeniu zdjęcia dawnej dzwonnicy w Markowicach.

Pod koniec stycznia 1945 r., w trakcie przemarszu więźniów oświęcimskich przez Łączki, w północnej okolicy wsi, na polanie leśnej obok drogi łączącej Łączki z Iławą, Niemcy zamordowali 47 więźniów. Zrobili to poprzez strzał w głowę lub uderzenie twardym narzędziem. Ciała ofiar ekshumowano dnia 25 czerwca 1946 r. i złożono we wspólnej mogile w Burgrabicach, skąd dnia 13 maja 1958 r. przeniesiono je na cmentarz w Opolu-Półwsi.

Oto relacja mieszkańca Łączek o nazwisku Karol Tajer, spisana dnia 5 lipca 1946 r.:
„Z końcem stycznia 1945 r. przez miejscowość Łączki prowadzono gościńcem od południa w kierunku pół-zachodnim więźniów politycznych. (...) dwa dni później na zlecenie zarządu gminy udałem się, wraz z innymi ludźmi przeznaczonymi do wykopania grobu, zaprowadzony zostałem przez posłańca gminnego na polanę leśną i zastałem już pobitych więźniów leżących na ziemi. (…) Mówiono, że to są przeważnie narodowości żydowskiej.”

Protokół ekshumacji zwłok w Łączkach z dnia 25 czerwca 1946 r. brzmi:
„Miejscowy sołtys Franciszek Krzyżanowski okazał trzy masowe groby znajdujące się w lesie w odległości około 2 km za wsią Łączki obok gościńca prowadzącego w kierunku Nysy. (…) Z pierwszego masowego grobu o długości 7 m, szerokości 3 m i głębokościo 1 m wydobyto 18 zwłok. (…) W drugim grobie o długości 7 m, szerokości 3 m, głębokości 1,2 m wydobyto 27 sztuk zwłok. W trzecim grobie masowym o długości 3 m, szerokości 2 m i głębokości 1 m (…) wydobyto zwłoki dwóch denatów (…) Następnie zwłoki wszystkich poszczególnych denatów umieszczono do przygotowanych trumien (…) a następnie polecono pochować zwłoki na miejscowym cmentarzu we wsi Borkowice pow. Nysa.”

Spośród 47 ekshumowanych ciał udało się zidentyfikować jedynie 15. Byli to:
– Haalman Gomprecht, lat 23, ob. Holandii
– Imorglik Szymon, lat 22, ob. Polski
– Jefetow Geliampe, lat 39, ob. Francji
– Kitmacher Marcel, lat 38, ob. Francji
– Kohn Abram, lat 22, ob. Francji
– Kornfeld Elkan, lat 44, ob. Polski
– Lieber Icek, lat 34, ob. Polski
– Lubliński Artur, lat 32, ob. Belgii
– Lubliński Henryk, lat 33, ob. Belgii
– Markowicz Maurycy, lat 22, ob. Francji
– Łęczycki Moszek, lat 44, ob. Francji
– Muszyński Leib, lat 38, ob. Polski
– Montag Samuel, lat 25, ob. Polski
– Rosenthal Ewald Otto, lat 42, ob. Niemiec
– Wollenberger Julen, lat 21, ob. Francji

W roku 2014 obok miejsca, w którym dokonano zbrodni, mieszkańcy Biskupowa postawili głaz pamiątkowy z granitową tablicą i napisem:
„W hołdzie 47 ofiarom hitlerowskiego obozu zagłady w Auschwitz, których zamordowano w tym lesie podczas ewakuacyjnego „Marszu śmierci” w styczniu 1945 r.”

Kamienny krzyż stojący w północnej części Starego Lasu (Altewalde), ok. 20 metrów od głównej drogi, na prywatnej posesji. Jedynym widocznym napisem na nim jest chrystogram „IHS”. Historia tego krzyża ma związek z domem widniejącym w tle załączonego zdjęcia. Otóż mieszkająca w tym budynku w czasach niemieckich ciężarna kobieta, która zaczynała rodzić, wyszła z domu po pomoc, ale po dojściu do końca tej posesji zmarła. W miejscu tym postawiono później krzyż. Historię tą przekazał mi obecny mieszkaniec tego domu. Jeszcze niedawno przy krzyżu rosły dwie duże lipy.