Forum Historii Nysy

[ralf]

Zamieszczam artykuł własnego autorstwa, który opisuje wydarzenia rozgrywające się w Nysie i jej okolicy, a które miały związek z wojną prusko-austriacką w 1866 roku. Na końcu opracowania znajduje się spis książek z wyszczególnieniem konkretnych stron, z których pochodzą przedstawiane informacje. Załączono również kilka zdjęć, obrazujących miejsca, obiekty i postacie, o których mowa tekście.


"Ziemia nyska a wojna prusko-austriacka 1866 r."

W roku 1866 stosunki pomiędzy Prusami, a Austrią były bardzo napięte. Nastroje te narastały już od czasu wojny prusko-duńskiej (1864), aż w końcu nieuniknionym rozwiązaniem okazał się konflikt zbrojny pomiędzy tymi krajami. Zarządzono mobilizację i uzbrojenie twierdzy Nysa przed ewentualnym atakiem ze strony wojsk austriackich, a rozkazem z dnia 27 marca 1866 r. zarządzono dla Nysy pełny stan artylerii i saperów. Zbrojenie fortyfikacji rozpoczęto 29 marca. Fosy zostały wypełnione wodą, postawiono palisady - również na wałach rzeki Nysy Kłodzkiej, wyprowadzono działa, wzniesiono pomieszczenia mieszkalne dla załóg i do przechowywania amunicji, a także oczyszczono przedpola twierdzy. Wszystkie prace były wykonywane przez żołnierzy.

Raporty austriackich szpiegów donosiły wówczas o następujących działaniach budowlanych, czynionych przez pruskie wojska:

• wzniesienie prowizorycznego dzieła fortyfikacyjnego na górze Zehnder (rejon dzis. Fortu I)
• wzniesienie prowizorycznego dzieła fortyfikacyjnego w odległości 300 kroków na północny-wschód od cegielni fortyfikacyjnej (rejon dzis. Fortu II)
• wzniesienie prowizorycznego dzieła fortyfikacyjnego w odległości 300 kroków na północny-wschód od góry o nazwie Hofackerberg (środek daw. poligonu wojskowego, pomiędzy wsią Jędrzychów, a dzis. wiaduktem WC2 obwodnicy)

Wszystkie trzy ww. dzieła fortyfikacyjne miały formę lunety. Każdy obiekt posiadał 3 drewniane blokhauzy, 3 prochownie i 15-16 stanowisk na działa. Przed Dolną Wsią (Nieder-Neuland) od dnia 10 kwietnia odbywała się budowa dzieła fortyfikacyjnego (przyszły Fort III). Budowa kolejnego dzieła miała miejsce pomiędzy Zdrojem Henryka (Heinrichsbrunn - okolice dzis. ul. Zamoyskiego), a twierdzą. Z kolei obok Fortu Blockhaus zbudowano dzieło do ochrony ważnej śluzy nr 1.

Na wypadek oblężenia, Nysa została podzielona na cztery odcinki obronne:

• Umocnienia miejskie od Bramy Wrocławskiej do Fleszy Prudnickiej (dowódca: major Pascal)
• Umocnienia miejskie od Fleszy Prudnickiej do Bramy Ziębickiej (dowódca: podpułkownik Schneider)
• Pas umocnień od Reduty Króliczej do Fortu Bombardier, w tym Fort Prusy (dowódca: major von Gabain)
• Pas Wysokich Obwałowań, do Reduty Kapucyńskiej (dowódca: major Rohwedell)

Twierdzą Nysa dowodzili na dzień 8 maja 1866 roku: generał-porucznik (w st. spocz.) von Lehwaldt oraz pułkownik von Trotha.

Garnizon Nysy liczył 12000 ludzi i należał do VI Korpusu Armijnego, do którego mobilizację rozpoczęto 6 maja. Część tego korpusu stacjonowała w budynku Carolinum.

W Nysie i jej okolicach pozostawały 1. i 2. oraz zapasowy batalion 63. pułku piechoty, które miały swoje kwatery w Gryżowie (Greisau), Lipowej (Lindewiese), Madroszowie (Weitzenberg - część dzis. Złotogłowic) i Złotogłowicach (Groß-Neundorf), ponadto bataliony okupacyjne z Wrocławia (Breslau), Wołowa (Wohlau), Kłodzka (Glatz), Brzegu (Brieg), Ziębic (Münsterberg), Poznania (Posen), Szamotuł (Samter) i Kargowej (Unruhstadt), a także nyskie szwadrony okupacyjne nr 1 i 2, oddział specjalny pionierów fortyfikacyjnych oraz załoga artyleryjska w sile sześciu kompanii artylerii fortecznej i dwóch baterii wypadowych. Nysa roiła się więc od żołnierzy.

Dnia 12 maja zakończono mobilizację. Cała II Armia od dnia 10 czerwca liczyła 130000 ludzi i była pod dowództwem księcia koronnego Fryderyka Wilhelma (1831-1888), który przeniósł swoją siedzibę do budynku Szkoły Wojennej w Nysie na okres 14-23 czerwca. Na Forum znajduje się zdjęcie księcia, wykonane właśnie przed Szkołą Wojenną w dniu wypowiedzenia wojny Austrii (23.VI), pod linkiem: KLIK

II Armia składała się z trzech Korpusów Armijnych (I, V, VI), jednego Korpusu Gwardii oraz Rezerwowej Dywizji Kawalerii. Wśród najwyższych dowódców całej II Armii, podległych księciu Fryderykowi, byli:

• II Armia: szef sztabu generalnego: gen. maj. von Blumenthal, kwatermistrz generalny: gen. maj. von Stosch, d-ca artylerii: gen. por. von Jacobi, d-ca pionierów: gen. maj. von Schweinitz.
• I Korpus Armijny: gen. dowodzący: gen. piechoty von Bonin, szef sztabu: płk. von Borries, d-ca artylerii: płk. Knothe, d-ca pionierów: płk. Weber, I. Dyw. - gen. por. von Grossmann, 1. Bryg. - gen. maj. von Pape, 2. Bryg. - gen. maj. baron von Barnekow, II. Dyw. - gen. por. von Clausewitz, 3. Bryg. - gen. maj. von Malotki, 4. Bryg - gen. maj. von Buddenbrock.
• V Korpus Armijny: gen. dowodzący: gen. piechoty von Steinmetz, szef sztabu: płk. von Wittich, d-ca artylerii: płk. Kräwel, d-ca pionierów: płk.Kleist, IX. Dyw. - gen. maj. von Löwenfeld, 17. Bryg. - gen. maj. von Ollech, 18. Bryg. - gen. maj. von Horn, X. Dyw. - gen. maj. von Kirchbach, 19. Bryg. - gen. maj. von Tiedemann, 20. Bryg. - gen. maj. Wittich.
• VI Korpus Armijny: gen. dowodzący: gen. kaw. von Mutius, szef sztabu: płk. von Sperling, d-ca artylerii: gen. maj. Herkt, d-ca pionierów: płk. Schulz, XI. Dyw. - gen. por. von Zastrow, 21. Bryg. - gen. maj. von Hahnenfeld, 22. Bryg. - gen. maj. von Hoffmann, XII. Dyw. - gen. por. von Prondzinsky, 24. Bryg. - płk. von Kranach.
• Korpus Gwardii: gen. dowodzący: gen. kaw. Prinz August von Würtemberg, szef sztabu: płk. von Dannenberg, d-ca artylerii: gen. maj. von Colomier, d-ca pionierów: płk. Biehler, I. Dyw. Gw. - gen. por. Hiller von Gärtringen, 1. Bryg. Gw. - płk. von Obernitz, 2. Bryg. Gw. - gen. maj. von Alvensleben, II. Dyw. Gw. - gen. por. von Plonsky, 3. Bryg. Gw. - gen. maj. von Budritzki, 4. Bryg. Gw. - gen. maj. baron von Löen.
• Rezerwowa Dywizja Kawalerii: dowodzący: gen. maj. von Hartmann oraz gen. maj. von Borstell, ciężka bryg. kaw. - gen. maj. von Schön, lekka bryg. kaw. - gen. maj. von Witzleben, bryg. kaw. landwehry - płk. von Franckenberg.

Sama twierdza Nysa stanowiła drugą linię obrony. Zabezpieczały ją posterunki w: Miednikach (Kupferhammer), Białej Nyskiej (Bielau), Podkamieniu (Steinhübel), Hajdukach Nyskich (Heidau), Niwnicy (Neunz), Wyszkowie Śląskim (Wischke) i na północy: w Głębinowie (Glumpenau), Goświnowicach (Giesmannsdorf), Radzikowicach (Stephansdorf), Sękowicach (Sengwitz), Regulicach (Rieglitz), Złotogłowicach (Groß-Neundorf) oraz Rusocinie (Riemertsheide).

Książę koronny Fryderyk Wilhelm przebywając w Nysie, otrzymał w dniu 15 czerwca wiadomość o poważnej chorobie swojego niespełna dwuletniego synka, księcia Zygmunta Hohenzollerna (1864-1866) [fot.1]. Dziecko zmarło trzy dni później, tj. 18 czerwca, na zapalenie opon mózgowych. Następnego dnia (19.VI) do Fryderyka Wilhelma przyjechała jego matka, cesarzowa Augusta z Saksonii-Weimaru-Eisenach (1811-1890), aby dodać mu otuchy. Choć król Wilhelm pozwolił swojemu synowi Fryderykowi na opuszczenie oddziału i przyjazd do domu na pogrzeb syna, książę odmówił, uzasadniając to słowami: „Jestem w służbie Ojczyzny. Nigdy bym sobie nie wybaczył, jeśli zostalibyśmy zaatakowani w czasie, kiedy nie byłoby mnie na posterunku.”

Już 20 czerwca, wieczorem do kwatery głównej w Nysie wpłynął rozkaz króla, że nazajutrz rankiem (21.VI) książę koronny ma dostarczyć listy do dowódców wszystkich austriackich posterunków w okolicy z informacją, że w wyniku austriackich działań we Frankfurcie nad Menem, doszło do faktycznego wybuchu wojny, i że w związku z tym wojska pruskie otrzymały stosowne instrukcje. Dlatego też Fryderyk Wilhelm jeszcze tego samego wieczora wysłał do swoich oddziałów odezwę [fot.2] o następującej treści (tłum.):

„Żołnierze Drugiej Armii! Słyszeliście słowa naszego króla i wodza! Wysiłki Jego Królewskiej Mości, by zachować pokój w kraju, były daremne. Z ciężkim sercem, ale wielką wiarą w oddanie i odwagę swojej armii, król jest zdeterminowany, by walczyć o honor i niepodległość Prus, a także o potężną reorganizację Niemiec. - Postawiony na waszym czele dzięki łasce i zaufaniu mojego królewskiego ojca, jestem dumny, że jako pierwszy sługa naszego króla, mogę dołączyć do was, poświęcając moje dobra i krew dla najświętszych dóbr naszej ojczyzny.

Żołnierze! Po raz pierwszy od ponad 50 lat nasza armia musi stawić czoła równemu sobie wrogowi. Ufajcie w swoją siłę, w naszą doskonałą broń i wierzcie, że jest to kwestia pokonania tego samego wroga, którego małą armią pokonał kiedyś nasz największy król. A teraz naprzód, ze starą pruską dewizą: Z Bogiem za Króla i Ojczyznę!

Kwatera Główna w Nysie, dnia 20 czerwca 1866 r.
Głównodowodzący II Armii: Fryderyk Wilhelm, książę koronny, generał piechoty i gubernator wojskowy prowincji śląskiej.”

W dniu 21 czerwca austriackie wojska wkroczyły w rejon Nysy, choć tylko na około godzinę czasu. Posterunki wroga znajdowały się na drodze z Mikulovic (Niclasdorf) do Jesenika (Freiwaldau) i niedaleko Zlatych Hor (Zuckmantel). Węgierskie patrole kawalerii (husarzy Pálffy’ego) wkroczyły z austriackiej części Sławniowic (Gross-Kunzendorf) do części pruskiej Sławniowic i do Burgrabic (Borkendorf), a także ze Zlatych Hor do Konradowa (Dürr-Kunzendorf). Ten ostatni patrol, z pomocą swojego pruskiego poddanego - gospodarza Ehrlich’a z Konradowa, podpalił zabudowania należące tam do właściciela ziemskiego o nazwisku Olbrich. Było to w pobliżu zajazdu “Golf von Florenz” (tłum. „Florencka Zatoka”)”. Uniemożliwiono jednocześnie pomoc w ratowaniu płonącego mienia oraz w gaszeniu pożaru. Mówiło się, że wojska austriackie uznały, że ów Olbrich zdradził prusakom fakt dokonanego przez austriaków rekonesansu (rozpoznania terenu). Całkowite szkody, jakie w wyniku pożaru poniósł Olbrich, oszacowano wówczas na 6611 talarów.

Wobec powyższych wydarzeń wódz naczelny II Armii Fryderyk Wilhelm wysłał z Kamiennej Góry (Steinberg) wypowiedzenie wojny do dowództwa najbliższego austriackiego posterunku. Marmurowa tablica upamiętniająca to ważne wydarzenie [fot.3] została umieszczona w 1893 roku w pokoju gościnnym tamtejszego zajazdu o nazwie „Am Steinberge” [fot.4], gdzie przebywał Fryderyk Wilhelm. Inskrypcja na tablicy głosiła:

„Hier sass am 23 Juni 1866 vor Absendung der Kriegserklärung Sr. Königl Hoheit der Kronprinz nachmaliger deutscher Kaiser Friedrich III. Gestifted vom Krieger-Gau Verband am Neissestrand 1893”

Tłum: „Tu siedział 23 czerwca 1866 r. przed wysłaniem wypowiedzenia wojny jego królewska wysokość następca tronu i późniejszy niemiecki cesarz Fryderyk III. Ufundowano przez Okręgowy Związek Kombatantów nad brzegiem Nysy Kłodzkiej 1893”

Zajazd „Am Steinberge” był znany w okolicy z bardzo dobrych dań przyrządzanych tam według starych, regionalnych przepisów. Słynął szczególnie z dania z przepiórek na pierzynce szparagowej po nysku, które bardzo lubił sam Fryderyk Wilhelm. Właścicielem tej gospody był Robert Grun (1912), a później Paul Ender. Budynek nosił numer 28. Przetrwał do dziś tylko częściowo, jest stojącą przy głównej drodze we wsi ruiną bez dachu [fot.5].

Przyjmowane kiedyś założenie, że Fryderyk Wilhelm w noc po wypowiedzeniu wojny w Kamiennej Górze (Steinberg), obozował w zalesieniu rozciągającym się stamtąd, aż do Morowa (Mohrau), jest błędne. Książę koronny zatrzymał się tam wraz ze swoim oddziałem, ale tylko na krótki czas w ciągu dnia. Było to na niwie o nazwie Eilauer Grund, w połowie drogi polnej prowadzącej z Kopernik do Iławy (Eilau) w miejscu, gdzie przepływa ciek [fot.6] i obok którego postawiono później kamień z inskrypcją upamiętniającą obecność księcia w tym miejscu [fot.7]. Napis na kamieniu brzmiał:

„Am 23 Juni 1866 ruhte hier Seine Königliche Hoheit Friedrich Wilhelm, Kronprinz von Preussen. Gewidmet von V. Heidvogel Pfarrer”

Tłum.: „W dniu 23 czerwca 1866 roku odpoczywał tu Jego Królewska Wysokość Fryderyk Wilhelm, Książę Koronny Prus. Dedykował proboszcz V. Heidvogel”

Wymieniony w powyższej inskrypcji Victorin Heidvogel (1806-1882) był w latach 1862-1882 proboszczem parafii w Kopernikach (Köppernig). Jego nazwisko pisano czasem również jako Heitvogel i właśnie w tej formie widniało na wspomnianym kamieniu. Przyglądając się zachowanemu zdjęciu tego pomnika widać, że górna część, ta z inskrypcjami, była wykonana z jasnego kamienia. Możliwe, że był to wydobywany w okolicy marmur sławniowicki. Wykonawca pomnika nie jest dziś znany. Nie wiadomo też co stało się z kamieniem po II wojnie światowej.

W lipcu 1866 roku w Nysie został sformowany legion składający się z ok. 1500 wziętych uprzednio do niewoli żołnierzy węgierskich, których obóz założono poza granicą twierdzy nyskiej, przed Bramą Ceglarską (Ziegel-Barriere). W skład legionu weszli jeńcy-ochotnicy. Jednostka została zaprzysiężona w dniu 26 lipca o godzinie 18:00 na placu koszarowym im. Fryderyka Wilhelma (Friedrich-Wilhelms-Platz - dzis. teren Zakładu Karnego). Dowództwo nad tym legionem objął węgierski generał György Klapka (1820-1892). Dnia 28 lipca legion przekroczył granicę austriacką, ale jednostka została wkrótce rozwiązana i nie wzięła udziału w walkach.

Już od 8 lipca w Nysie przebywało 6000 austriackich jeńców wojennych, głównie we wspomnianym obozie namiotowym przed Bramą Ceglaną, ale częściowo także w kościele pojezuickim i na korytarzach budynku Carolinum. Jeńcy austriaccy pracowali w zakładach artyleryjskich, przy przebudowie Fortu Prusy, przy Wysokich Obwałowaniach oraz przy wykańczaniu dzieł prowizorycznych — przyszłych fortów I, II i III. Jeńcy przywieźli ze sobą cholerę więc starano się ich rozproszyć, aby zapobiec rozszerzeniu się epidemii. W dniu 23 sierpnia 1866 r. podpisano pokój w Pradze i od 8 września więźniów zaczęto zwalniać i wywozić.

Straty nyskich jednostek podczas tej wojny były niewielkie i spowodowane raczej cholerą i tyfusem. Od dnia 4 września zwycięskie, pruskie oddziały zaczynały powracać do Nysy. Ich uroczyste wkroczenie rozpoczęło się 8 września o godz. 11:00. Za generałem-majorem von Knobelsdorff podążały kolejne zgrupowania żołnierzy. Na placu im. Fryderyka Wilhelma wojsko zostało przyjęte przez miejskich przedstawicieli. Żołnierze zostali poczęstowani śniadaniem, a miasto przeznaczyło po 50 talarów na kompanię i 30 talarów na baterię, aby załogi mogły się dobrze bawić. Następnego dnia rozpoczęła się demobilizacja garnizonu nyskiego.

Na Forum znajduje się wystawiony w Nysie w 1867 r. dokument nadania krzyża pamiątkowego, dla kombatanta kampanii 1866 r., pod linkiem: KLIK

Już w 1868 roku zrodził się zamiar upamiętnienia dnia wypowiedzenia Austrii wojny w Kamiennej Górze. Planowano tam wówczas wzniesienie monumentalnej, widocznej z wielu mil dookoła budowli, która byłaby nie tylko atrakcją całego rejonu, ale także schronieniem dla osób odwiedzających to miejsce. Niestety zamysł ten nie doczekał się realizacji z powodu wybuchu wojny prusko-francuskiej w 1870 r. W roku 1874 zwrócono się do wszystkich mieszkańców w regionie o datki na wzniesienie pomnika poświęconego już obu wojnom. W konsekwencji w 1880 r. wzniesiono ku tej czci pomnik w Nysie, który stoi do dziś przy ul. Jaśminowej. Jest o nim mowa na Forum pod linkiem: KLIK

Grete Hoffmann w swoim artykule opublikowanym na łamach czasopisma „Neisser Heimatblatt” w 1965 roku podaje, że w Kamiennej Górze, wchodząc do wsi drogą od strony Kopernik, na skraju lasu, stał jeszcze przed II wojną światową bliżej nieznany kamień pamiątkowy, który przypominał o tym, że następca tronu Fryderyk Wilhelm, obserwował tutaj wraz ze swoim sztabem ruchy wojsk podczas wojny w 1866 roku.

Powstała później kolorowa litografia [fot.8], przedstawiająca wysłanie wspomnianego wypowiedzenia wojny. Wydała ją firma Lithographisches Institut von W. Korn & Co. w Berlinie. Litografię podpisano tekstem o treści:

„Auf dem Steinberg bei Neisse. Prinz Biron von Curland erhält den Befehl, dem nächsten K. K. östreichischen Truppencommando die Meldung zu bringen, daß mit Morgen die Feindseligkeiten eröffnet werden. 21. Juni, Morgens 9 Uhr”

Tłum.: „Na Steinberg koło Nysy. Książę Biron von Curland otrzymuje rozkaz powiadomienia najbliższego dowództwa austriackiego o rozpoczęciu działań wojennych z samego rana. Dnia 21 czerwca, godzina 9 rano”

Litografia ta ukazuje dziesięciu pruskich wojskowych na wzgórzu Steinberg. Do wzniesienia zbliża się z prawej strony posłaniec na koniu. Pruski książę Calixt Biron von Curland (1817-1882) wyciąga ku niemu rękę, aby przekazać dokument podpisany przez naczelnego wodza II Armii Fryderyka Wilhelma, który na grafice siedzi po lewej stronie. Dwóch żołnierzy obserwuje przez lunety okolicę, kiedy inni rozmawiają. W tle widać jeszcze trzech jeźdźców na koniach.

Taka sama litografia znajdowała się w czasie I w.ś. w zbiorach nyskiego muzeum przy dzis. ul. Grodzkiej 19 i była wyeksponowana na parterze w sali nr 2, poświęconej wojskowości. W tej samej sali znajdowała się również fotografia przedstawiająca Fryderyka Wilhelma i wykonana właśnie w czasie wojny 1866 r. w Nysie, zatytułowana „Der Kronprinz und sein Stab auf dem Hohen Retranchement bei Neisse” (tłum. „Książę koronny i jego sztab na Wysokich Obwałowaniach w Nysie”). Można ją obejrzeć na Forum, pod linkiem: KLIK.

Z kolei w sali nr 1 na parterze znajdowały się militaria związane z przedmiotową wojną. Były to: austriacki mundur kapitański ze Skalitz (miasto w dzis. Czechach, gdzie 28.VI.1866 r. doszło do starcia zbrojnego), hełm dragoński, kapelusz myśliwski, czapka polowa, manierka, karabin, bagnet i szabla.

W imię zasług Fryderyka III dla państwa pruskiego i zapewne skierowanej do niego sympatii ze strony społeczeństwa ziemi nyskiej odsłonięto jego okazały pomnik na Rynku w Nysie w dniu 18 października 1905 roku, czyli w dzień jego urodzin. Temu obiektowi jest na Forum poświęcony temat, pod linkiem: KLIK

Na wschód od Nysy, w dzisiejszej wsi Piątkowice (daw. Rothaus/Jeutritz), przed wojną również znajdował się kamień pamiątkowy, poświęcony Fryderykowi Wilhelmowi. Odsłonięto go uroczyście dnia 8 października 1905 r. Miał formę obelisku i widniała na nim inskrypcja o treści:

„An dieser Stelle besichtigte am 8. Juni 1866 Kaiser Friedrich III als Kronprinz und Heerführer die Vorposten der II Armee“

Tłum.: „W tym miejscu, 8 czerwca 1866 r., cesarz Fryderyk III, jako następca tronu i dowódca, odwiedził posterunek II Armii”

Kamień ten stał obok mostu na rzece Nysie Kłodzkiej, przed obecnym budynkiem „Domu Ludowego” (dom nr 37), przy rozstaju dróg [fot.9]. Dziś po tym obelisku nie ma śladu. Jego przedwojenne zdjęcie znajduje się na Forum, pod linkiem: KLIK

Przyczynkiem do postawienia obelisku w Piątkowicach było zdarzenie, które rozegrało się rankiem dnia 18 czerwca 1866 r. Otóż książę koronny Fryderyk wybrał się wówczas z Nysy do Piątkowic na rekonesans. Towarzyszył mu gen. Leonhard hrabia von Blumenthal (szef sztabu generalnego II Armii). Ta konna przejażdżka miała na celu przede wszystkim inspekcję drewnianego mostu na rzece Nysie Kłodzkiej w Piątkowicach, który był ważnym punktem strategicznym. Wspomniany kamień pamiątkowy postawiono dzięki usilnym staraniom nauczyciela z Piątkowic o nazwisku Alfred Koschitza.

Dużą fotografię tego kamienia otrzymał później oficjalnie Johannes Hellmann (1840-1924) - przewodniczący Nyskiego Towarzystwa Sztuki i Starożytności (Neisser Kunst- und Altertumsverein).

W Nysie w roku 1909 w centralnym miejscu cmentarza garnizonowego przy ul. Krasickiego wzniesiono pomnik poświęcony 51. żołnierzom pruskim oraz 11. austro-węgierskim, poległym w wojnie 1866 r. Jest o tym obiekcie mowa na Forum, pod linkiem: KLIK

W dniu 14 października 2021 r. na skwerze przy skrzyżowaniu ul. Mostowej z ul. Wyspiańskiego w Nysie, w miejscu, gdzie do 1956 r. stał ewangelicki kościół garnizonowy, odsłonięto pomnik poświęcony wspomnianemu generałowi G. Klapce. Jednocześnie wspomniany skwer otrzymał nową nazwę — plac im. gen. György Klapka.

Fryderyka Wilhelma łączyły z Nysą szczególne więzi. Dał on temu wyraz w swoim liście skierowanym do nyskich władz miejskich po tym, jak te w grudniu 1880 r. przekazały mu na pamiątkę jego pobytu w Nysie w 1866 r., artystycznie zdobiony album z fotografiami Nysy i jej okolic, będący jednocześnie upominkiem na święta Bożego Narodzenia. Ostatnie zdanie listu z podziękowaniami, napisanego przez księcia Fryderyka z Berlina do Nysy brzmiało (tłum.):

„Dni, które w ciężkich czasach spędziłem w Nysie, kiedy to moje serce ojcowskie przenikał wielki ból, a niebezpieczeństwa zagrażające ludziom i krajowi, powołały mnie do bardzo odpowiedzialnych działań, nigdy nie znikną z mojej pamięci, a wraz z nimi pozostanie na zawsze gorąca sympatia, którą darzę miasto Nysę”.


Opracował: Rafał Błaszczyk

Bibliografia:
[1] A. Borbstaedt: „Preußens Feldzüge gegen Oesterreich und dessen Verbündete im Jahre 1866 mit Berücksichtigung des Krieges in Italien”, Berlin 1867, wyd. V, dodatek - s. III-V.
[2] „Grottkauer Kreis-Blatt” z dn. 3.VI.1869, nr 22, s. 102.
[3] M. von Poschinger: „Kaiser Friedrich. In neuer quellenmassiger Darstellung”, tom I (1831-1862), Berlin 1899, s. 286.
[4] Christoph: „Bericht der wissenschaftliche Gesellschaft Philomathie in Neisse, vom Oktober 1898 bis Oktober 1900”, nr 30, Neisse, s. 121-122.
[5] Andreas Kienast: „Die Legion Klapka. Eine Episode Aus Dem Jahre 1866 Und Ihre Vorgeschichte”, Wien 1900, s. 140-142.
[6] Julius von Verdy du Vernois: „Im Hauptquartier Der Zweiten Armee 1866”, Berlin 1900, s. 52-53 (przedruk 2022 r.)
[7] „33. Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft ‘Philomathie’ in Neisse vom Oktober 1904 bis Oktober 1906”, rozdz. II - „Sitzungsberichte”, Neisse, s. 6.
[8] „Jahres-Bericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins”, R.9 (1905), Neisse 1906, s. 12.
[9] „34. Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft ‘Philomathie’ in Neisse vom Oktober 1906 bis Oktober 1908”, rozdz. II - „Sitzungsberichte”, Neisse, s. 9.
[10] E. Hüger: „Geschichte der Kriegsschule in Neisse”, Berlin 1910, s. 81.
[11] Dr Dittrich: „Führer durch das Museum zugleich Jahresbericht des Neisser Kunst- und AltertumsVereins”, R.20 (1916), Neisse 1917, s. 8, 9.
[12] Grete Hoffmann: „Der Steinberg” [w:] „Neisser Heimatblatt”, nr 95, R.18, 1965 r, s. 13.
[13] Arwed Klose: „Festung Neisse”, Hagen 1980, s. 141-144.
[14] Hannah Pakula: „An Uncommon Woman”, New York 1995, s. 238.
[15] Krzysztof Spałek: „Tablica w Kamiennej Górze” [w:] „Indeks”, nr 1-2/2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2010, s. 45.
[16] Katarzyna Maler: „Kościół katolicki na ziemi głubczyckiej w latach 1742-1945. Dzieje pruskiej części archidiecezji ołomunieckiej — komisariatu kietrzańskiego i wikariatu generalnego w Branicach”, tom II, Opole 2017, s. 62.

---

[fot.1] Książę koronny Fryderyk Wilhelm wraz ze swoją żoną i dziećmi. Dwuletni książę Zygmunt siedzi na rękach ojca. Zdjęcie zrobiono kilka miesięcy przed wybuchem wojny prusko-austriackiej.jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 1,81 MB

[fot.2] Oryginał odezwy skierowanej do II Armii, podpisany przez księcia Fryderyka dnia 20.VI.1866 r. Dokument jest obecnie własnością rodzinną potomków Ferdynanda Henry'ego (1819-1891).jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 556,81 KB

[fot.3] Marmurowa tablica w zajeździe 'Am Steinberge' w Kamiennej Górze (Rekonstrukcja graficzna).jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 457,37 KB

[fot.4] Budynek zajazdu 'Am Steinberge' w Kamiennej Górze. Zdjęcie przedwojenne.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 567,28 KB

[fot.5] Kamienna Góra z lotu ptaka w 2016 r. Żółtym okręgiem zaznaczono ruinę - pozostałość dawnego zajazdu, gdzie gościł książę Fryderyk Wilhelm w 1866 r.jpg

Plik ściągnięto 15 raz(y) 1,34 MB

[fot.6] Mapa okolic Kopernik z 1907 roku. Fioletowym kółkiem zaznaczono miejsce, w którym stał kamień pamiątkowy poświęcony księciu koronnemu Fryderykowi Wilhelmowi.jpg

Plik ściągnięto 12 raz(y) 2,37 MB

[fot.7] Kamień pamiątkowy przy polnej drodze, pomiędzy Kopernikami, a Iławą, poświęcony księciu Fryderykowi [fot. Grete Hoffmann - lata 30. XX wieku].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 6,29 MB

[fot.8] Litografia przedstawiająca wysłanie z Kamiennej Góry meldunku o wypowiedzeniu wojny Austrii w 1866 r.jpg

Plik ściągnięto 10 raz(y) 5,46 MB

[fot.9] Piątkowice z lotu ptaka - współcześnie. Żółtym okręgiem zaznaczono miejsce, w którym stał kamień pamiątkowy poświęcony Fryderykowi III.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 590,77 KB

[ralf]

Ruiny dawnego zajazdu "Am Steinberg", w którym w 1866 r. przebywał Fryderyk Wilhelm.
Przedwojenne mapy pokazują, że po południowej stronie budynku znajdował się niegdyś mały staw.

---

(zdj.1) Dzień 16.XII.2023. Ruiny budynku, w którym mieścił się zajazd 'Am Steinberg' [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 4,04 MB

(zdj.2) Dzień 16.XII.2023. Ruiny budynku, w którym mieścił się zajazd 'Am Steinberg' [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 3,59 MB

(zdj.3) Dzień 16.XII.2023. Ruiny budynku, w którym mieścił się zajazd 'Am Steinberg' [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 4,02 MB

[ralf]