ralf - 2023-03-07, 08:20 Temat postu: Odkopanie fundamentu pomnika i marmurowych tablic - 2023 r. Pod koniec lutego br. przy Górce Hanuszowskiej (daw. Kapellenberg), w trakcie prac ziemnych przy rozbudowie drogi krajowej nr 46 na odcinku Nysa-Pakosławice, natrafiono na pozostałości omawianego w tym temacie pomnika. Był to kamienno-ceglany fundament oraz jedna z czterech marmurowych płyt z inskrypcjami, które kiedyś opasały cokół. Na podstawie zachowanych zdjęć pomnika, można wnioskować, że znaleziona płyta znajdowała się na zachodniej (tylnej) ścianie cokołu. Informacja o znalezieniu ww. reliktów została niezwłocznie przekazana do Muzeum Powiatowego w Nysie. Znaleziska zostaną udokumentowane, a płyta z inskrypcjami zabrana i zabezpieczona. Poniżej zdjęcia zrobione w dniu 1 marca 2023 r., na których widać częściowo odsłonięty fundament i przysypaną ziemią marmurową tablicę z inskrypcjami (zdj.6). ralf - 2023-03-07, 08:22 W dniu 2 marca 2023 r. odkopano już cały fundament pomnika. Wydobyto także narożny fragment gzymsu cokołu (patrz: zdj.28-32 dwa posty dalej). Marmurową płytę z inskrypcjami przetarto z ziemi i odsłonięto pisany gotykiem tekst o charakterze patriotycznym (zdj.11-12). Fundament pomnika zbudowany był na rzucie w kształcie kwadratu o boku ok. 5 metrów. Wysokość fundamentu wynosiła ok. 3 metrów. Do fundamentu przylegał od północnej strony, podobny obiekt ale mniejszy i niższy (zdj.15). Nie wiem czy miał on związek z przedmiotowym pomnikiem, czy był pozostałością jakiegoś innego obiektu, który tam istniał. Warto wspomnieć, że zanim postawiono pomnik, znajdowała się tam kaplica, którą na dawnych mapach opisywano jako Breslauer Capelle lub Hansdorfer Capelle. Odkryta płyta z inskrypcjami ma wymiary około 170 x 120 x 20 cm. Duże litery na płycie mają wysokość ok. 7 cm, a małe ok. 4,5 cm. ralf - 2023-03-07, 08:25 W dniu 3 marca 2023 r. powierzchnię płyty z inskrypcjami przemyto - napisy stały się czytelniejsze. ralf - 2023-03-07, 08:29 W dniu 4 marca 2023 r. wykonałem jeszcze kilka zdjęć odkrytych pozostałości. ralf - 2023-03-11, 12:19 W załączeniu fotografie wykonane w dniu 10 marca 2023 r. Zdjęcia nr 38-39 pokazują, że na bocznej ściance wykopanego fragmentu cokołu, który pokazano w poprzednim poście, znajduje się inskrypcja - nazwisko i zawód: „(Fra)nz Alder, Steinmetzer”. Prawdopodobnie chodzi o kamieniarza (niem. Steinmetzmeister) Franza Aldera zamieszkałego w Sławniowicach (Groß Kunzendorf). Jest on wzmiankowany w wydanym w dniu 9 kwietnia 1850 roku „Dzienniku Urzędowym Królewskiej Rejencji w Opolu” („Amtsblatt der Königlichen Regierung zu Oppeln”), na stronie 115. Zapewne to on jest wykonawcą tego cokołu więc odnaleziony fragment byłby dolną i tylną częścią jego podstawy, gdzie zwykło się umieszczać właśnie nazwisko twórcy. Jednocześnie dowodziłoby to, że do budowy cokołu użyto marmuru sławniowickiego. ralf - 2023-03-15, 10:43 W ostatnim dniu wyburzania fundamentu, na którym stał pomnik, tj. 11 marca 2023 r. w godzinach przedpołudniowych, odnaleziono w nim zamurowaną kapsułę czasu. Było to miedziane naczynie w formie urny, które umieszczono w tym miejscu w październiku 1816 roku. Samą urnę wykonano w stylu empire. Jej trzon był zdobiony dwoma maszkaronami z kółkiem w ustach, umieszczonymi po przeciwległych stronach. Wewnątrz naczynia znajdowały się: • arkusz skóry z pozostałościami nieokreślonych napisów • broszura papierowa zatytułowana: „Program zu der Feierlichkeit, welche am 18 ten dieses Monats Statt finden soll” (tłum. „Program uroczystości, która odbędzie się 18. tego miesiąca.”) • broszura papierowa zatytułowana: „Lieder, welche am 18ten October 1816 bei der Legung des Grundsteins zum eisernen Denkmahle fur die gefallenen Vaterlands - Vertheidiger aus dem Neiss-Grottkauschen Kreise theils auf dem Kapellen-Berge bei Neisse, theils in dem Resourcen Saale zu Neisse gesungen worden sind.” (tłum. „Pieśni, które zostały odśpiewane 18 października 1816 r. podczas wmurowania kamienia węgielnego pod żelazny pomnik poległych obrońców ojczyzny z powiatu nyskiego i grodkowskiego, częściowo na Górze Kaplicznej pod Nysą, a częściowo w sali Resursy w Nysie.”). Druk: Franz Anton Rosenkranz. • rysunek techniczny pomnika na papierze • cztery sztuki pruskich srebrnych monet • medal za wojnę 1813-1814 • dwa egzemplarze Krzyża Żelaznego 1813 • pierścionek z oczkiem Poniższe zdjęcia wykonano przy rozebranym fundamencie, chwilę po znalezieniu kapsuły (11.III). Wszystkie załączone fotografie chroni prawo autorskie. ralf - 2023-03-15, 12:23 Poniższe zdjęcia zrobiono w dniu 13 marca 2023 r., w którym wszystkie odnalezione kamienne fragmenty cokołu pomnika, zostały przetransportowane do Muzeum Powiatowe w Nysie. Wśród nich była jeszcze jedna, niewymieniona dotychczas w tym temacie marmurowa tablica z inskrypcjami (zdj.44-45), odkryta dwa dni wcześniej (10.III). Pierwotnie znajdowała się na północnej ścianie cokołu pomnika. ralf - 2023-03-16, 15:36
Wzgórze Kapliczne (Kappelenberg) wzięło swoją nazwę od stojącej tam niegdyś kamiennej kaplicy, którą ufundował urodzony w Grodkowie późniejszy biskup wrocławski Sebastian von Rostock (*1607, †1671). Podczas ataku wojsk szwedzkich na Nysę w 1642 roku von Rostock był w Nysie proboszczem i kanonikiem. Dostał się wówczas do szwedzkiej niewoli, z której ostatecznie się wydostał i wrócił do Nysy. Po powrocie wzniósł kaplicę na wzniesieniu za miastem, przy drodze w kierunku Grodkowa, która miała upamiętniać jego wydostanie się z sideł najeźdźcy. W XIX wieku krążyła wśród okolicznej ludności opowieść przekazywana z pokolenia na pokolenie. Otóż prowadzony w 1642 roku w niewolę szwedzką 36-letni Sebastian von Rostock, przechodził drogą obok wzgórza, na którym jako chłopiec odpoczywał wraz ze swoją matką, która zabrała go do Nysy. Wtedy przypomniał sobie tą chwilę i poprzysiągł, że jeśli szczęśliwie wróci z niewoli, wzniesie w tym miejscu swego rodzaju pomnik. I tak się stało. Wierny swojemu ślubowaniu, po powrocie postawił tam kamienny krzyż / kaplicę (różnie jest to nazywane w źródłach). Obiekt ten przetrwał ponad 160 lat i został zniszczony przez wirtemberczyków w dniu 23 maja 1807 roku w trakcie oblężenia Nysy przez wojska napoleońskie. Dziewięć lat później (1816) położono w tym miejscu kamień węgielny pod budowę nowego pomnika, któremu jest poświęcony niniejszy temat. Bibliografia: - „Alphabetisch-Statistisch-Topographische Übersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuss. Provinz Schlesien […]”, autor: J.G. Knie, recenzent: J.M.L. Melcher, Breslau 1830, str. 978. - „Sebastian von Rostock, Bischof von Breslau”, autor: Joseph Jungnitz, Breslau 1891, str. 23. - „Jahresberichte der Geschichtswissenschaft”, tom 24, Berlin 1903, str. 263. - „Magazin des Kriegs. Zweytes Heft. Belagerung der Festung Neisse”, Leipzig 1808, str. 52. ralf - 2023-09-24, 15:05
Po odczyszczeniu miedzianej kapsuły z patyny przez pracowników Działu Archeologii Muzeum Powiatowego w Nysie, na wieku naczynia ukazał się wytłoczony drukowanymi literami napis o treści: • VERTERTIGT VON CARL RAUCH IN NEISSE • DEN 18:TEN OCTOBER 1816 • Mówi on nam, że przedmiot został wykonany przez Carla Raucha w Nysie w dniu 18 października 1816 roku. Carl Rauch był znanym nyskim kotlarzem, a także mechanikiem. To właśnie jemu zlecono naprawę iglicy i kuli na szczycie wieży ratuszowej w Nysie, która została zniszczona podczas oblężenia napoleońskiego w 1807 roku przez pociski wroga[1]. Podobnej naprawy C. Rauch podjął się już wcześniej w dniu 5 maja 1801 r. w Grodkowie (Grottkau), po tym jak w styczniu owego roku huragan zrzucił z wieży ratuszowej iglicę z kulą i chorągiewką[2]. W dniu 18 stycznia 1810 roku C. Rauch został przedstawiony do odznaki honorowej (Allgemeines Ehrenzeichen) drugiej klasy[3]. Carl zdobył duże zasługi dzięki wynalezieniu aparatu, który umożliwiał podgrzewanie gorącą parą wodną urządzeń służących do produkcji piwa w browarach oraz wódki w gorzelniach. Zastosowanie tej nowej wówczas techniki pozwoliło znacznie zredukować ilość wykorzystywanych materiałów opałowych, a także zmniejszyć ilość stosowanych urządzeń w produkcji[4]. W ogłoszeniu z dnia 27 maja 1823 roku poinformowano o wyprzedaży majątku ruchomego po zmarłym Carlu Rauchu, stąd wniosek, że Carl odszedł na krótko przed publikacją tego anonsu[5]. Podobne ogłoszenie ukazało się jeszcze kilka lat później w listopadzie 1828 r. Informowano w nim o aukcji sprzedaży sprzętu strażackiego pozostałego po zmarłym Rauchu. Sprzedaż odbyła się w domu wdowy po zmarłym przy Berlinerstrasse (dzis. ul. Krzywoustego) w Nysie[6]. W źródłach wydawanych w latach 40. XIX wieku pojawia się inny nyski mechanik o tym samym nazwisku – A. Rauch. Możliwe, że był to ktoś z rodziny Carla. Osoba ta była przedstawiana jako producent magneto-elektrycznego aparatu rotacyjnego[7]. Przypisy: [1] F. Minsberg: „Geschichtliche Darstellung der merkwürdigsten Ereignisse in der Fürstenthums Stadt Neisse”, Neisse 1834, s. 231. [2] C. Fischer, C. Stuckart: „Zeitgeschichte der Stadte Schlesiens”, tom 3, Schweidnitz 1819. [3] „Ordens-Liste von den Rittern und Besitzern der Königlich Preußischen Orden und Ehrenzeichen im Jahr 1810”, Berlin 1811, s. 219. [4] Moritz von Koppy: „Die Runkelrüben - Zucker – Fabrikation”, Breslau & Leipzig 1810, s. 40, 66-67. [5] „Oeffentlicher Anzeiger als Beilage des Amtsblatts 22. der Königlichen Oppelnschen Regierung, nr 22”, Oppeln 3.VI.1823, s. 225-226. [6] „Oeffentlicher Anzeiger als Beilage des Amtsblatts Stuck 47. der Königlichen Oppelnschen Regierung, nr 47”, Oppeln 18.XI.1828, s. 395-396. [7] J. Sachs, „Allgemeine Medicinische Central-Zeitung”, R.13, Berlin 1944, s. 359-360, 683. |
||||||||||
