ralf - 2024-02-28, 09:11 Słupek ze skrótem „F.G.” na terenie Obwałowań Jerozolimskich Zewnętrznych. Zdjęcie zrobiono w 2011 roku. ralf - 2024-03-01, 20:29 Temat postu: Re: Kamienie graniczne
Zdjęcia tego samego kamienia zrobione 5 lat później, tj. w maju 2010 roku. ralf - 2024-03-11, 09:23 W dniu 2 marca 2024 r. w Nysie, podczas wykonywania zadań związanych z inwentaryzacją kamieni granicznych twierdzy, natrafiono na nielegalnie wykopany słupek forteczny, zapewne przygotowany do zabrania. Relikt został zabezpieczony przez Muzeum Powiatowe w Nysie, przy współpracy z Opolskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz Urzędem Miejskim w Nysie. Słupek przetransportowano na dziedziniec muzeum przy ul. Biskupa Jarosława, gdzie można go obecnie oglądać. W związku z powyższym informuje się, że wszystkie słupki graniczne Twierdzy Nysa są obecnie objęte inwentaryzacją i zostaną wpisane do rejestru zabytków celem nadania im ochrony prawnej, za złamanie której grozi kara pozbawienia wolności do lat ośmiu [art. 108 pkt 1, art. 109 pkt 1, art. 109c ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.). W załączeniu zdjęcia z zabezpieczania przedmiotowego słupka. Relikt ma wysokość ok. 105 cm, a wymiary jego przekroju na wysokości monogramu wynoszą 18 x 15,5 cm. ralf - 2024-03-12, 17:20 Słupki graniczne twierdzy [Festungs-Grenze] Informacje przedstawione w tym poście, a dotyczące rozmieszczenia słupków fortecznych w dawnej granicy Twierdzy Nysa, oparto na dokumencie z lat 1860/70, tj. na planie Nysy i okolic, wykonanym przez pruski sztab generalny, którego oryginał znajduje się w Bibliotece Państwowej w Berlinie (Staatsbibliothek zu Berlin). W związku z tym, przy odnoszeniu lokalizacji i numerów słupków tutaj przedstawionych (w szczególności nr. 1 - 40) do współczesnych realiów terenowych, należy wziąć pod uwagę zmiany w zabudowie fortyfikacyjnej Nysy, które nastąpiły po roku 1870 i dotyczyły likwidacji lub przebudowy części umocnień. Chodzi tu głównie o rozebranie ciągu fortyfikacji fryderycjańskich po wschodniej, prawobrzeżnej stronie twierdzy w latach 70. XIX wieku, w celu poprowadzenia tamtędy linii kolejowej i wybudowania dworca, a jednocześnie wzniesienia na tym terenie nowych umocnień zwanych Obwałowaniami Kolejowymi. W związku z tymi zmianami lokalizacja słupków granicznych w tej części twierdzy z pewnością uległa w latach 70. XIX w. diametralnej zmianie. Teren fortyfikacji nyskich przed 1870 r., tj. przed budową fortów satelitarnych (I, II, III) oraz Obwałowań Kolejowych, był oznaczony za pomocą wkopanych pionowo w ziemię kamiennych słupków o całkowitej wysokości wynoszącej około 1 metr, z czego ponad powierzchnię wystawała jedynie część inskrypcyjna. Na czole słupków znajdował się monogram „FWR” oznaczający króla (Friedrich Wilhelm Rex) lub skrót „F.G.” (Festung Grenze), a także numer porządkowy, który w przypadku słupków z monogramem „FWR” był wykuty na czapie, a w przypadku słupków ze skrótem „F.G.” znajdował się na czole, pod tymże skrótem. Słupki graniczne twierdzy stawiano wzdłuż skraju umocnień, w punktach gdzie łamała się linia graniczna. Każdy słupek posiadał swój niepowtarzalny numer. Ogólnie rzecz biorąc numery sąsiadujących ze sobą słupków wzrastały w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i dalej spiralnie do wewnątrz. Słupek z numerem 1 znajdował się po wschodniej stronie miasta, na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, mniej więcej w miejscu, gdzie kiedyś stał most Groszowy. Z kolei słupek o najwyższym numerze 289 stał przy dawnej pontonowni obok skrzyżowania ul. Słowiańskiej z ul. Krasickiego. Nie znaczy to, że wszystkich słupków granicznych twierdzy było 289, gdyż niektóre z numerów posiadały jeszcze niejako swój podzbiór w postaci słupków z wyrytą na nich tą samą liczbą, ale z przypisaną do niej na końcu literą alfabetu – od „a” do „z” (nie stosowano litery „j”). Słupkami posiadającymi taki „podzbiór” były te z numerem: • 34 (podzbiór: 34a, 34b, 34c, 34d) – po południowo-zachodniej stronie młyna Viehweger, przy cieku Białki. • 45 (podzbiór: 45a, 45b, 45c, 45d) – obok Fleszy Prudnickiej. • 48 (podzbiór: 48a, 48b, 48c, 48d) – na wschód od Fleszy Bialskiej. • 57 (podzbiór: 57a) – na zachód od Fleszy Bialskiej. • 59 (podzbiór: 59a, 59b, 59c, 59d) – przy miejskiej fosie zewnętrznej, naprzeciwko rawelinu Bielau. • 61 (podzbiór: 61a) – północno-wschodni skraj Stawu Łódkowego. • 69 (podzbiór: 69a, 69b, 69c, 69d, 69e, 69f, 69g, 69h, 69i, 69k, 69m, 69n, 69o, 69p, 69q, 69r, 69s, 69t, 69u, 69v, 69w, 69z) – ciągnęły się wzdłuż prawego brzegu Młynówki oraz zachodnim skrajem dzis. ul. Wyspiańskiego. • 71 (podzbiór: 71a, 71b, 71c, 71d, 71e, 71f, 71g, 71h, 71i) – po północnej stronie Fortu Blokhauz. • 75 (podzbiór: 75a, 75b, 75c, 75d, 75e, 75f) – przy cieku Białki, pomiędzy ul. Powstańców Śląskich a Fortem Blokhauz. • 76 (podzbiór: 76a) – po wschodniej stronie Fortu Blokhauz. • 78 (podzbiór: 78a, 78b, 78c, 78d, 78e, 78f, 78g) – po północno-wschodniej stronie Fortu Blokhauz. • 112 (podzbiór: 112a) – na terenie dzis. cmentarza jerozolimskiego, koło daw. bramy jerozolimskiej zewn. • 193 (podzbiór: 193a, 193b, 193c, 193d, 193e, 193f, 193g, 193h, 193i, 193k, 193l, 193m) – przy drodze prowadzącej od Bastionu Kaplicznego do Fortu II. • 196 (podzbiór: 196a, 196b, 196c) – po północno-zachodniej stronie Bastionu Place d’Armes. • 200 (podzbiór: 200a, 200b, 200c, 200d) – po północno-wschodniej stronie Bastionu Place d’Armes. • 201 (podzbiór: 201a, 201b) – po północno-zachodniej stronie Bastionu Regulickiego. • 202 (podzbiór: 202a) – po północnej stronie Bastionu Regulickiego. • 233 (podzbiór: 233a) – obok skrzyżowania ul. Słowiańskiej z ul. Krasickiego. • 242 (podzbiór: 242a) – przy końcu ul. Krasickiego, od str. ul. Słowiańskiej. • 253 (podzbiór: 253a, 253b) – przy końcu ul. Krasickiego, obok Bramy Cegielnianej. • 256 (podzbiór: 256a) – przy daw. prochowni F.P.M.4, obok Bastionu Kaplicznego. • 257 (podzbiór: 257a) – przy daw. prochowni F.P.M.4, obok Bastionu Kaplicznego. • 259 (podzbiór: 259a) – na tyłach Bastionu Kaplicznego. • 275 (podzbiór: 275a) – przy skrzyżowaniu ul. W. Pawlik z ul. Kmicica. • 278 (podzbiór: 278a, 278b, 278c, 278d, 278e, 278f, 278g, 278h, 278i, 278k) – przy końcu ul. Kmicica, od str. ul. Słowiańskiej. • 280 (podzbiór: 280a) – na tyłach dzis. posesji przy ul. Słowiańskiej 47. Fakt istnienia słupków „podzbiorowych” mógł być spowodowany tym, że granice twierdzy mogły z czasem ulegać przesunięciom, co zapewne przekładało się na zmianę ilości i/lub lokalizacji niektórych słupków granicznych, przy zachowaniu dotychczasowej numeracji wszystkich pozostałych. Do oznaczenia granic twierdzy wokół fortów satelitarnych nr I, II i III, które powstały ok. 1870 r., a także do oznaczenia granicy twierdzy przy Fleszy Nowej powstałej w 1849 r., zastosowano słupki z nieco innym rodzajem oznakowania niż te wyżej wymienione: - Fort I był otoczony piętnastoma słupkami, na których czole znajdował się skrót „F.G.”, a pod nim numery porządkowe zapisane cyframi rzymskimi od I do XV. Numeracja słupków wzrastała w kierunku prawoskrętnym. - Fort II otoczony był przynajmniej sześcioma słupkami numerowanymi prawdopodobnie cyframi arabskimi z dodaną cyfrą rzymską II. Numeracja wzrastała w kierunku prawoskrętnym. - Fort III otoczony był dziewięcioma słupkami numerowanymi prawdopodobnie cyframi arabskimi, przy czym numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. - umocnienia powstałe ok. połowy XIX w. przy południowo-wschodnim skraju dzis. parku miejskiego, tj. Flesza Nowa oraz szeroki rów, który później przekształcono w Staw Łódkowy, służyły do obrony znajdującej się obok Królewskiej Fabryki Prochu, a ich granica oznaczona była jedenastoma słupkami numerowanymi prawdopodobnie małymi literami łacińskimi ze skrótem „K.P.F.” (Königliche Pulver-Fabrik), przy czym numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Biorąc pod uwagę wszystkie opisywane w tym poście numery porządkowe, w tym fakt, że jeden został zapewne omyłkowo zdublowany (nr 52), a jeden pominięty (nr 119), można stwierdzić, że wszystkich słupków na całej granicy twierdzy nyskiej w 1870 roku było ~435 sztuk. W pobliżu miejsc, gdzie stały opisywane w tym poście słupki graniczne, a czasem wręcz tuż przy nich, można spotkać inne kamienne słupki, pozbawione wszelkich inskrypcji, a posiadające co najwyżej znak małego krzyża w centralnym punkcie czapy. Niestety trudno mi powiedzieć jaką funkcję one pełniły, czy były to znaki graniczne, czy geodezyjne. Do dziś, ze wszystkich ~435 słupków granicznych twierdzy nyskiej, stwierdzono istnienie nie więcej niż 10% z nich. Większość stoi w swojej pierwotnej lokalizacji, a pozostałe zostały przeniesione w inne miejsce na terenie miasta w celu wtórnego wykorzystania lub umieszczone w Muzeum celem ich zabezpieczenia. Nie można wykluczyć faktu, że niektóre słupki znajdujące się przy skraju ustronnych dróg, mogły zostać przysypane gruzem lub innymi odpadami, ponieważ w miejsca takie przez lata wywożono śmieci. Opracowanie: Rafał Błaszczyk ralf - 2024-03-12, 18:13 Nieistniejący już, przynajmniej w swoim pierwotnym miejscu, słupek graniczny twierdzy, który stał przy lewym brzegu Białki obok Fortu Wodnego. Prawdopodobnie nosił numer z „podzbioru” 75. Zdjęcia zrobiono ok. 2011 r. ralf - 2024-03-12, 22:47 Parę zdjęć wykonanych przy jednym z kamieni granicznych twierdzy nyskiej, podczas ich inwentaryzacji. ralf - 2024-03-13, 21:00 Przykład słupka granicznego na terenie twierdzy nyskiej z przebitym numerem porządkowym na czapie. Pierwotny numer (prawdop. „63” lub „65”) został częściowo skuty celem wykonania na nim nowego numeru – „75”. ralf - 2024-03-16, 20:09 W dniu 15 marca 2024 r. Muzeum Powiatowe w Nysie zabezpieczyło znajdujące się na terenie miasta dwa przewrócone, leżące na wierzchu słupki forteczne: jeden z monogramem „FWR” i jeden ze skrótem „F.G.”. Znajdowały się od siebie w odległość ok. 700 m. Oba zostały przetransportowane na dziedziniec Muzeum przy ul. Biskupa Jarosława, gdzie są obecnie eksponowane. Na uwagę zasługuje słupek z monogramem „FWR”, który okazał się tzw. spolium, czyli wtórnie wykorzystanym elementem architektonicznym. Widać na jego bocznych powierzchniach (przy krawędziach) pierwotną obróbkę (zdj.5, zdj.6). Dla przejrzystości wątku wstawiam w tym poście zdjęcia z zabezpieczania jedynie słupka z monogramem „FWR”, a słupka ze skrótem „F.G.” dopiero w następnym poście. ralf - 2024-03-17, 10:21 W tym poście znajdują się zdjęcia słupka fortecznego ze skrótem „F.G.”, który zabezpieczono w dniu 15 marca 2024 r. (patrz: post wyżej). Był on już w tym temacie pokazany: TUTAJ ralf - 2024-03-18, 17:12
W załączeniu przykładowe trzy takie „gołe” słupki, które stoją w tych miejscach, w których wg starych planów mieściły się słupki graniczne twierdzy opatrzone inskrypcjami, przez co można je opacznie zidentyfikować jako właśnie te. Możliwe, że punkty, w których stały słupki twierdzy czasem pokrywały się z punktami, w których znajdowały się np. znaki graniczne (graniczniki), co tłumaczyłoby ich bezpośrednie sąsiedztwo. Ukazane poniżej słupki pochodzą z okolic Fortu I oraz Obwałowań Kleszczowych. ralf - 2024-03-20, 18:47 Słupki rejonu wyłączonego z polowań [Jagd-Rayon] Już w 1812 roku zarządzeniem gabinetu pruskiego, bezpośrednio przy każdej z twierdz, został wyznaczony okalający ją pas terenu o szerokości paruset metrów, na którym obowiązywał zakaz polowań, mający na celu zapobieganie nieuprawnionym rozpoznaniom, dokonywanym przez obcych pod pretekstem polowań¹. Na XIX-wiecznych planach twierdzy nyskiej, granica obszaru, na którym obowiązywał zakaz polowań, była wyznaczona za pomocą punktów opisanych skrótem „C.J.R” (prawdop. Commandantur-Jagd-Rayon) i kolejnym numerem porządkowym. W terenie, w tych lokalizacjach znajdowały się znaki stałe w postaci wkopanych w ziemię słupków kamiennych, odpowiednio oznakowanych, zwanych kamieniami (słupkami) rejonowymi. Ich numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Słupek z numerem „1” znajdował się przy lewym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, w okolicy skrzyżowania dzis. al. Wojska Polskiego z ul. Franciszkańską. Z kolei słupek o najwyższym numerze (prawdop. „28”), stał na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, naprzeciwko słupka nr 1. Słupki rejonów twierdzy [Festungs-Rayon] Ustawą pruską z 1871 roku² obszar wokół twierdzy, bezpośrednio do niej przylegający, podzielono na trzy koncentryczne rejony. Rejon I rozciągał się w pasie pomiędzy zewnętrznym skrajem fortyfikacji, a linią graniczną rejonu I. Z kolei rejon II znajdował się w pasie pomiędzy linią graniczną rejonu I a linią graniczną rejonu II. Pas terenu po zewnętrznej stronie linii granicznej rejonu II stanowił już rejon III. Ustawowe szerokości rejonów twierdzy miały wynosić: R.I - 600 m, R.II - 375 m, R.III - 1275 m. Linie graniczne tych rejonów były zaznaczone znakami stałymi w postaci wkopanych w ziemię słupków kamiennych, zwanych kamieniami (słupkami) rejonowymi. Ich numeracja wzrastała w kierunku lewoskrętnym. Słupki rejonu I oraz II z numerem „1” znajdowały się przy lewym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, w okolicy skrzyżowania dzis. al. Wojska Polskiego z ul. Franciszkańską. Z kolei ostatnie słupki, o najwyższym numerze (dla rejonu I - „22”, a dla rejonu II - „17”), stały na prawym brzegu rzeki Nysy Kłodzkiej, naprzeciwko słupków nr 1. Celem wspomnianej ustawy było wprowadzenie we własności nieruchomej, położonej w najbliższym sąsiedztwie twierdzy, takich ograniczeń, które przyczynią się do jak najlepszej jej obrony na wypadek ewentualnego ataku. W obrębie wszystkich rejonów (I, II, III), poza pewnymi wyjątkami zabronione było: • trwałe zmienianie wysokości terenu • budowanie lub zmienianie rowów, grobli, tam, urządzeń odwadniających, szos, dróg, kolei itp. • zakładanie lasów, szkółek drzewnych, większych parków • wznoszenie lub zmienianie wież kościelnych, dzwonnic i innych konstrukcji wieżowych W obrębie samego rejonu II, poza pewnymi wyjątkami, zabronione było: • stawianie murowanych (masywnych) budowli • stawianie budowli sklepionych, a także stosowanie kamiennych lub żelaznych przykryć piwnic • budowanie stałych pieców do wypalania cegły, wapna lub innych dużych pieców • zakładanie cmentarzy, wznoszenie mogił, pomników • urządzanie składów i placów z zapasami dla celów przemysłowych W obrębie samego rejonu I, poza pewnymi wyjątkami, zabronione było: • wszystko to, co było zabronione w rejonie II • stawianie wszelkich domów mieszkalnych • stawiania budowli z materiałów, które nie dały się łatwo zburzyć • ustawianie lokomobil, jeśli te nie mogły zostać szybko usunięte • stawianie pomników z kamienia lub żelaza • wznoszenie drewnianych wiatraków • stawianie wszelkich budowli nie ujętych powyżej, również studni Przypisy: [1] Udo von Bonin: „Geschichte des Ingenieurkorps und der Pioniere in Preussen. Zweiter Theil”, Berlin 1878, s. 126. [2] Ustawa z dnia 21 grudnia 1871 r. „o ograniczeniach własności nieruchomej w okolicy twierdz”, ogłoszona w dzienniku ustaw Rzeszy Niemieckiej nr 51, str. 459. ralf - 2024-05-05, 16:59 Trzy zinwentaryzowane słupki graniczne twierdzy nyskiej – każdy posiada na czole inny wzór. ralf - 2024-05-07, 11:08 Słupek graniczny twierdzy nyskiej z uszkodzoną - zapewne przez zrąb czasu - czapą i skrótem "F.G." ralf - 2024-10-17, 22:19 Kolejny słupek graniczny twierdzy nyskiej z monogramem FWR. ralf - 2024-10-20, 11:10 Słupki graniczne miasta Nysy Poniżej zdjęcia kamieni granicznych terenu należącego kiedyś do miasta Nysy, który obecnie znajduje się poza jego granicami. Na kamieniach znajdują się wizerunki lilii (symbol miasta Nysy), choć niektóre kamienie nie posiadają na sobie żadnych znaków lub takowe zostały już na nich zatarte przez czas. Zdjęcia nr 6-10 ukazują kamień z wyrytą datą roczną „1570”, pod którym umieszczono trzy lilie w układzie 2-1. Z kolei na zdjęciach nr 14-16 widzimy kamień ze znakiem lilii, który okazał się tzw. spolium, czyli wtórnie wykorzystanym elementem architektonicznym – na jego lewej krawędzi widać fragment pierwotnej obróbki. Załączony materiał ma związek z inwentaryzacją i wpisem tych obiektów do rejestru zabytków, na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 Nr 162 poz. 1568 ze zm.). |
||||||||||
