Forum Historii Nysy

[ralf]

"Do roku 1818 gmina ewangelicka w Nysie nie posiadała własnego cmentarza[29]. Na ówczesnych cmentarzach św. Rocha i Jerozolimskim obowiązywał zakaz pochówków protestantów. Gmina otrzymała od miasta przylegające do cmentarza św. Rocha porośnięte drzewami morwy - miejsce zwane „Plantage” (plantacja). Za zgodą katolickich władz kościelnych do sierpnia 1849 r. cmentarzem opiekował się grabarz Assmann i jego następca Urbanik z cmentarza św. Rocha. Na przełomie 1822/23 dokupiono sąsiadujący grunt, aby powiększyć cmentarz. W latach 1855 i 1867 powiększano cmentarz o kolejne parcele. W roku 1824 otrzymano pozwolenie na budowę świątyni. Wybudowano wg planów Karola Feilhauera, pod nadzorem mistrza budowlanego Karola Müllera, klasycystyczną kaplicę cmentarną o interesującej i unikalnej architekturze[30]. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło 17 września 1825 roku. Nad wejściem wmurowano tablicę z napisem:

Den Ruhenden in Herrn. MDCCCXXV.
(Odpoczynek w Panu. 1825)

Wewnątrz w posadzkę wmurowano epitafium chirurga wojskowego Ludwika Dorm z inskrypcją:

„Hier ruhet der gottselige Herr Ludwig Dorn.
Sr. Kgl. Majestat in Preussen beim Serg’schen Regiment Pioniers bestallt gewesener
Regiments Chirurg. Starb den 3, juli 1753. alt 40 Jahr."

Kaplica została doprowadzona niemal do całkowitej ruiny. Jesienią 2010 roku doczekała się prac remontowo – zabezpieczających, które jednak nie przywróciły budowli jej dawnej okazałości. Z uwagi na brak dostępu nie wiadomo czy zachowała się wspomniana tablica. Przy kaplicy znajdowała się porzucona marmurowa płyta nagrobna z wytartymi inskrypcjami. Poświęcona zmarłej tragicznie w 1790 roku Beaty Henrietty von Freund, żony podpułkownika inżyniera Johana Antona von Freund[31]. Po wspomnianych pracach remontowych kaplicy, płyta ta w niewyjaśnionych jak dotąd okolicznościach zaginęła!

"HIER RUHET
DIE SELIG GESTORBENE FRAU
BEATE HENRIETTE V. FREUND
GEBORNE V. REDER UND BORAU
SIE WAR 1750 DEN 12 APRIL ZU GRU
NAU AM ZOBTENBERG GEBOHREN, VER
MAEHLTE SICH ZU NEISSE 1773 DEN 9 FEB.
LEBTE GLUCKLICH 17 JAHR 9 MONAT 3 TA
GE IN DER EHE, STARB AN DER WASSER
SUCHT DE 17. NOV. ABENDS UM 6 UHR 1790
BRACHTE IHR ALTER AUF 40 JAHR 9 MO
NATE 3 TAGE. SIE WAR CHRISTIN, FREUN
DIN ALLER GUTEN MENSCHEN, EIN BILD
DER BESTEN FRAUEN, BEDAUERT VON AL-
LEN VERWANTEN UND FREUNDEN, IHR
TUGEND UND ANDENKEN ZU ERHALTEN
LEGTE IHR HINTERLASSENER MANN DIESEN
STEIN. SANFT RUHE DIESE ASCHE BIS ZUR
WIDERVEREINIGUNG RUFE ICH STETS NACH
JOHANN ANTON V. FREUND INGENIEUR
OBRIST LEUTNANT"

"Tu spoczywa
Błogosławiona zmarła żona
Beate Henriette v. FREUND
Z domu v. Reder u. Borau
urodzona 12 kwietnia 1750 w Grunau am Zobtenberg [Sobótka – przyp.aut.]
wyszła za mąż w Nysie 9 lutego 1773
przeżyła szczęśliwie 17 lat 9 miesięcy 3 dni
w małżeństwie, zmarła od puchliny [odmy – przyp.aut.]
17 Listopada, wieczorem o godz 6, 1790 roku.
Przeżyła 40 lat 9 miesięcy
3 dni. Była Chrześcijanką, przyjaciółką
wszystkich dobrych ludzi, obrazem
najlepszej kobiety, z żalem wszyscy krewni i przyjaciele
jej cnoty wspominać będą
nad umieszczonym przez pozostawionego męża kamieniem.
Pokój wieczny tym prochom
Johann Anton von Freund inżynier
Podpułkownik".

Po stronie północno – wschodniej, na szczycie stoku, wzdłuż resztek muru, zachowały się pozostałości wtopionych w ten mur okazałych kaplic grobowych i epitafiów zamożnych nyskich rodzin. Do dzisiaj pomimo dzikiej dewastacji zdumiewa okazałością i starannością wykonania kaplica rodzinna nyskiego kupca z wyrytą nazwą: FAMILIE ROEDIGER, gdzie wykonawcą detalu kamiennego, a być może całości był C. Thus z Gr. Kunzendorf (Sławniowice – przyp.aut). Stan zachowania muru i kaplic jest bardzo zły, głównie z powodu dewastacji, ale też osuwania się skarpy i uciążliwego sąsiedztwa znajdującego się powyżej. Po całym terenie cmentarza porozrzucane są płyty i kamienie nagrobne. Pojedyncze obiekty znajdują się w dobrym stanie i łatwe są do zidentyfikowania, jednak większość jest zdekompletowana i przemieszczona. O sposobie traktowania tego miejsca w latach 50 XX wieku świadczy niezwykle dramatyczna relacja pana Josefa Kottasa: Piękna kaplica znajdująca się na cmentarzu św. Rocha podupada. Uczyniłem tak wiele trosk, by ją uratować. Pojedyncze niemieckie rodziny oczekują na wysiedlenie i ja również. Póki co tak zostaje. Trzykrotnie przepędzałem z terenu cmentarza pewną polską babuleńkę, która pomiędzy grobami wypasała krowy. Wszystkie krypty zostały zniszczone, głównie z powodu poszukiwań złotych zębów. Około 1950 Polacy odkryli jeszcze jedną kryptę. Pod kaplicą znajdowało się przejście do pomieszczenia, w którym przechowywane były sarkofagi przeznaczone na kolejne pogrzeby. Tam też znajdowała się ściana, podczas obstukiwania której odkryto że po drugiej jej stronie jest pusta przestrzeń. Otóż była to krypta fundatora kaplicy. Stały tam metalowe sarkofagi mężczyzny, kobiety oraz dwóch młodszych, zabalsamowanych ciał. Wyciągnęli oni pod osłoną nocy te dwa ciała poza kaplicę. Jedno znich ustawili pod drzwiami franciszkanów, tak że wcześnie rano podczas otwarcia drzwi, ciało to wpadło do holu klasztornego. Drugie ciało ustawili przy jednym z drzew na Alei wiodącej obok klasztoru franciszkanów. Kiedy wcześnie rano ludzie spieszyli się do miasta, reagowali na taki widok ogromnym przerażeniem i krzykami. (...) [32]. Niestety, nawet obecnie w czasie wspomnianych ostatnich prac remontowych jesienią 2010 roku przy wspomnianej kaplicy doszło do niepotrzebnego i nieuzasadnionego zdewastowania terenu wokół niej.

Generałowi porucznikowi Eugen von Raumer (1758-1832) poświęcona była jedna z trzech kiedyś zachowanych, obecnie nie odnaleziona płyta z cmentarza ewangelickiego. Był komendantem twierdzy Nysa 1809-1815. Uczestnikiem bitwy pod Jeną, kawalerem orderu „Pour le merite” (za zasługę – przyp.aut.)".

Przypisy:
[29] Do sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 roku społeczność protestancka na obszarze księstwa nyskiego była bardzo nieliczna. Również po tej dacie napływ protestantów był bardzo powolny, wg danych z 1861 roku ówczesny powiat nyski zamieszkiwało 3157 osób tego wyznania, co stanowiło 3,75% ogółu mieszkańców. Najwięcej, bo 2133 osoby mieszkały w Nysie, natomiast z wiosek najwięcej, bo 51 ewangelików mieszkało w Mahrengasse (obecnie w granicach miasta ulice Słowiańska i Grodkowska) [za:] F. Triest, Topografisches… t.II, Breslau 1864-65
[30] J. Kębłowski, Nysa… s. 203-204
[31] H. Dittrich, Grabdenkmaler adeliger Personen… s. 36
[32] J. Kottas, Ein’ feste Burg ist unser Gott [w:] „Neisser Heimatblatt” Nr 192, 1990. s.2. Tłumaczenie Sebastian Miechkota.


Źródło opracowania: Edward Hałajko - "Nyskie cmentarze historyczne" w: "Historia lokalna na przykładzie ziemi nyskiej", Nysa, 2014, str. 134. Link do części 2/2: http://powiat.nysa.pl/fil...a/czesc%202.pdf

[ralf]

Poniższe zdjęcie zrobiono w sierpniu 1945 roku. Przedstawia ono żołnierzy rosyjskich siedzących przy cmentarzu ewangelickim. Za nimi w tle po prawej stronie widoczna kaplica rodzinna, która stoi tam do dziś. Wspomniano o niej w poprzednim poście, zdobi ją inskrypcja "FAMILIE ROEDIGER".
Wśród widocznych na zdjęciu żołnierzy siedzi niejaki Aleksiej Nikołajewicz Kuryłow (Алексей Николаевич Курилов, 1914-1983) - pośrodku fotografii, w drugim rzędzie, z okrągłą, pochyloną na głowie czapką.

---

Sierpień 1945 roku. Przy cmentarzu ewangelickim.jpg

Plik ściągnięto 83 raz(y) 744,69 KB