Forum Historii Nysy

[ralf]

Na terenie dawnej Średniej Wsi (Mittel Neuland), która obecnie jest częścią miasta Nysy, znajdowała się przed II wojną światową znana restauracja (zajazd) o nazwie "Tivoli". Stała ona przy ul. Krawieckiej (Schneiderstrasse 9), pomiędzy wylotami dzis. ul. Sandomierskiej i ul. Świętojańskiej (zał.1). Lokal początkowo znajdował się w budynku widocznym w zał.2. Około 1909 r. budynek przebudowano tworząc większy zajazd oraz część ogrodową restauracji (zał.3).

Załącznik 2 to awers kartki pocztowej wysłanej w dniu 28.XII.1915 roku z Neuland'u do mistrza krawieckiego Juliusa Vogela w Wójcicach (Woitz).
Załącznik 3 to zdjęcia datowane na ok. 1917 r.

Około 1917 r. właścicielem lokalu był niejaki Gottwald, w 1929 r. August Dierich, a w 1935 r. Hanna Robert.
Dzisiaj w miejscu restauracji (zajazdu) znajduje się niezabudowany plac.

---

(zał.1) Współczesny plan Nysy. Niebieskim okręgiem zaznaczono miejsce, w którym stała restauracja (zajazd) Tivoli.jpg

Plik ściągnięto 64 raz(y) 708,66 KB

(zał.2) Restauracja (zajazd) Tivoli ok. 1915 r.jpg

Plik ściągnięto 149 raz(y) 2,37 MB

(zał.3) Restauracja (zajazd) Tivoli ok. 1917 r.jpg

Plik ściągnięto 75 raz(y) 1,31 MB

[neisserka]

Tutaj jeszcze przed przebudową, niestety nie wiem który to rok.

---

13133.jpg

Plik ściągnięto 43 raz(y) 675,33 KB

[ralf]

Zdjęcie portalu z budynku zajazdu "Tivoli" przy ul. Krawieckiej w Średniej Wsi (Mittel-Neuland). Element ten widać również na wcześniej zamieszczonej w tym temacie fotografii - KLIK. Portal trafił do ówczesnego Muzeum w Nysie, być może w wyniku przeprowadzonej ok. 1909 r. przebudowy zajazdu.

---

Portal z budynku gospody 'Tivoli' przy ul. Krawieckiej.jpg

Plik ściągnięto 19 raz(y) 2,99 MB

[ralf]

Kiedy w 1909 r. przebudowywano gospodę „Tivoli” przy ul. Krawieckiej, trzeba było usunąć stary i zdobny portal bramny od strony podwórza. Pojawiła się wówczas możliwość uratowania tego cennego zabytku i przeniesienia go do ówczesnego Muzeum w Nysie, które znajdowało się w budynku wcześniejszej Komendantury przy dzis. ul. Grodzkiej 19. Portal pozyskano dzięki właścicielowi gospody o nazwisku Scholz oraz staroście o nazwisku Ziebold, po znacznych kosztach. Został zamontowany w nyskim muzeum przez mistrza murarskiego o nazwisku Anders. Portal miał wysokość prawie 3 metrów i szerokość 2,50 metra. Środek szczytu portalu wypełniało barwnie malowane reliefowe popiersie - być może mistrza, który stworzył portal (w rękach trzymał kompas). Po prawej stronie płaskorzeźby znajdowały się litery „MS”. Uwagę zwracały dwie boczne nisze z okrągłymi siedziskami (niemiecka nazwa tego typu portalu to - Sitznischenportal). W zwieńczeniu łuku znajdowała się mała tarcza z literami „J.L.” i znakiem kamieniarskim. W spandrelach umieszczono delfiny. Widniejące na portalu motywy gotyckie sugerowały, że pochodził on z XVI wieku. Poszczególne części portalu były kolorowo pomalowane. Jego drewniane drzwi były wykonane wedle starej, solidnej szkoły. Znaki kamieniarskie, które znajdowały się na portalu przedstawia poniższe zdj.1.

Nie udało się niestety ustalić, do którego mistrza należą. Możliwe, że chodzi o jednego z włoskich architektów (tj. murarzy-cudzoziemców, określanych wówczas wyrazem „wälsch”), którzy przybyli na Śląsk około połowy XVI wieku i byli szczególnie aktywni przy budowie zamku piastowskiego w Brzegu oraz wielu innych budynków w tym mieście, a także we Wrocławiu. Ale mogą być też dziełem rodzimego, śląskiego artysty.

Skąd pochodzi ten portal i jak trafił do ówczesnej wsi Neuland - to kwestia przypuszczeń. Według jednej z hipotez pochodzi on z rozebranego w 1824 roku zamku biskupiego w Nysie, który stał w miejscu dzisiejszego Dworu Biskupiego. Inna hipoteza, która wydaje się bardziej przekonywująca mówi, że portal pochodzi z dawnego kościoła św. Jana na nyskim Starym Mieście lub z jednego z pobliskich kapitularzy. Kościół św. Jana odbudowano po zniszczeniu go przez husytów w 1428 r., czyli w XV wieku. W 1477 r. biskup Rudolf z Rüdesheim przeniósł do kościoła św. Jana kolegiatę z Otmuchowa i od tamtego czasu kościół ten nazywano „katedrą” (Dom). Wokół niego znajdowały się rozległe zabudowania należące do kanoników. Portal mógł pochodzić z któregoś z tych budynków.

W roku 1650 roku kolegiatę przeniesiono z kościoła św. Jana do kościoła parafialnego św. Jakuba. Kapitularze przekształciły się w szynki (tzw. „Domkretscham”), a gdy w 1663 roku zaistniało zagrożenie ze strony Turcji, kościół św. Jana padł ofiarą wzmacniania miejskich fortyfikacji i był stopniowo rozbierany, aż do początku XVIII wieku. Prawdopodobnie portal kupił wówczas jakiś właściciel z pobliskiej wsi Neuland i wykorzystał go do dekoracji swojego domu. Jest mało prawdopodobne aby portal pochodził z muru przykościelnego, który niegdyś otaczał plac wokół kościoła parafialnego św. Jakuba. Miał on dwie bramy, ale były one znacznie wyższe. Drzwi również przemawiają przeciwko tej hipotezie.

W 1945 roku w wyniku działań wojennych budynek ówczesnego muzeum spłonął, a portal został uszkodzony (zdj.4). Mimo to stoi do dziś w miejscu, do którego trafił w 1909 r. czyli obecnie w sieni budynku Zespołu Szkół i Placówek Artystycznych.


Opracował: ralf
Na podstawie: Dittrich H., "Renaissance-Portal aus Neuland bei Neisse" [w:] "Jahres-Bericht des Neisser kunst- und Altertums-Vereins", Neisse 1910, s. 37-40.

---

[zdj.1] Znaki kamieniarskie na portalu z restauracji 'Tivoli' w Neuland.jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 55,98 KB

[zdj.2] Ok. 1909 r. Portal bramny w budynku restauracji 'Tivoli' w Średniej Wsi, przy dzis. ul. Krawieckiej.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 407,34 KB

[zdj.3] Lata 1909-1945. Portal na terenie ówczesnego muzeum w Nysie.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 180,37 KB

[zdj.4] Ok. 1962 r. Zniszczony portal w budynku dawnego muzeum w Nysie.JPG

Plik ściągnięto 6 raz(y) 679,98 KB

[ralf]

A tak wygląda ten portal dziś.

---

[1] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 15 raz(y) 3,48 MB

[2] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 3,46 MB

[3] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 3,61 MB

[4] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 3,44 MB

[5] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 3,36 MB

[6] Kamienny portal bramny wmontowany w sień budynku dawnego muzeum w Nysie przy ul. Grodzkiej 19 [fot. ralf - 2.VI.2022].jpg

Plik ściągnięto 25 raz(y) 3,54 MB

[ralf]

Kolejne archiwalne zdjęcie portalu, zamieszczone w czasopiśmie wydanym w 1937 r.

---

Portal bramny przeniesiony przed wojną do Muzeum w Nysie z gospody Tivoli w Średniej Wsi (zdjęcie z czasopisma wydanego w 1937 r.).jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 2,55 MB