Forum Historii Nysy

ralf · Wysłany: 2018-06-19, 19:21 **Cegielnie**

W ciągu ostatnich 250 lat, na terenie dzisiejszej Nysy lub tuż przy jej granicach, funkcjonowało kilka cegielni. W bezpośrednim sąsiedztwie każdej z nich znajdowały się ziemie bogate w glinę. Charakterystycznymi pozostałościami po dawnych cegielniach są dzisiaj różnej wielkości glinianki czyli wyrobiska po odkrywkowej eksploatacji gliny, czasem zalanę wodą. Poniżej opiszę pokrótce znane mi, nie funkcjonujące już cegielnie, które niegdyś mieściły się tuż za skrajem twierdzy nyskiej.

1. Cegielnia fortyfikacyjna (Fortifications Ziegelei). Znajdowała się na terenie dawnego poligonu wojskowego przy ul. Orląt Lwowskich, po zachodniej stronie stojącego tam do dziś fortu II. Najstarsza znana mi mapa, która ukazuje tą cegielnię, pochodzi z 1780 roku (zał.1). Widać na niej teren cegielni składający się z dwóch części - pierwszej (zachodniej) opisanej jako część starsza ("Alter Fortifications Ziegel-Plan"), oraz drugiej (wschodniej) opisanej jako część nowsza ("Neuer Ziegel-Plan"). Podczas oblężenia napoleońskiego w 1807 roku, w przeciwieństwie do pozostałych cegielni przy granicach Nysy, cegielnia fortyfikacyjna nie została spalona. Najmłodsza ze znanych mi map, która pokazuje ją jeszcze jako cegielnie czynną, pochodzi z roku 1874 (zał.2). Na mapie z roku 1924 obiekt nie jest już podpisany jako cegielnia więc prawdopodobnie był już nieczynny.

2. Cegielnia pod Konradową. Mieściła się pomiędzy folwarkiem Karłów (Carlau), a wsią Konradową (Conradsdorf). Pokazuje ją już mapa z 1789 roku. Na planach ukazujących oblężenie napoleońskie Nysy w 1807 roku (zał.3) i w literaturze z tego okresu, nazywana jest cegielnią książęcą (Fürstliche Ziegeley) lub książęco-biskupią (Fürstbischöfliche Ziegeley), która została podpalona z twierdzy w dniu 26 lutego 1807 roku[1]. W 1862 roku, nieco na wschód od tej cegielni, mistrz murarski Franz Ronge wybudował nową cegielnię w Konradowej, gdzie pracowało około 100 pracowników i gdzie cegły wyrabiano ręcznie (zał.4). Po jego śmierci w roku 1905, cegielnię przejął jego syn - August Ronge, który w latach 1906-1907, już jako firma Neisser Ringofen-Dampfziegelei, całkowicie przebudował dotychczasowy zakład, montując w nim piece pierścieniowe do wypalania cegieł oraz najnowocześniejsze maszyny, m.in. do sztucznego suszenia (zał.5). Roczna produkcja cegieł w zmodernizowanej cegielni wynosiła 3 miliony sztuk. Cegielnia funkcjonowała przynajmniej do 1975 roku.

3. Cegielnie w Rochusie / Rochowie. Jedna z nich znajdowała się w okolicy skrzyżowania al. Wojska Polskiego z ul. Brodzińskiego. Pokazuje ją mapa z 1789 roku i inna z II połowy XVIII wieku (zał.6). Podczas oblężenia napoleońskiego, w lutym 1807 roku, cegielnia ta została spalona.
Na terenie wzgórz Rochusa, mapy z okresu lat 1860-1920 pokazują, na długości od kościóła pw. św. Rocha i Sebastiana do dawnej willi Gaschin, parę miejsc, które określono tam zwrotem "Cegielnia" ("Zgl."). Nie wiadomo jednak czy wszystkie z nich należy traktować jako oddzielne zakłady wytwarzania cegieł czy jedynie miejsca pozyskiwania gliny. Pierwsze z tych miejsc znajdowało się w okolicy obecnego budynku przy al. Wojska Polskiego nr 77a (dawna willa Sonnenschein - zał.7), drugie w okolicy domów przy al. Wojska Polskiego nr 101-103 (zał.8), a trzecie w okolicy budynku nr 2 w Rochowie (dawna willa Gaschin, zał.8). Literatura podaje, że cegielnię w okolicy willi Gaschin wybudował na swoich włościach Eduard Engelmann i stało się to przed 1857 rokiem. W roku 1858 posiadłość Engelmanna wraz z cegielnią zakupił Oscar Christ z Nysy, a w 1883 roku cegielnia stała się własnością Gustava Heinzelmanna[2].

Poniżej zamieszczam zdjęcie kolekcji cegieł (zał.9), pochodzących m.in. z Nysy i jej okolic. Na uwagę zasługuje znaleziona w Nysie cegła z małym znakiem lilijki, stojąca na zdjęciu po lewej stronie lwiej głowy oraz stojąca po jej prawej stronie cegła z inskrypcją „CHRIST”, która prawdopodobnie pochodzi ze wspomnianej wyżej cegielni Oscara Christa w Rochowie. W trzecim rzędzie od góry widać znalezioną na terenie Fortu Prusy w Nysie cegłę z inicjałami „E.B.”, nad nią cegłę znalezioną w Reducie Kardynalskiej z inicjałami "FR", a pod nią cegłę z inskrypcją „REISS”, pozyskaną z rozbiórki jednego z poniemieckich domów przy al. Wojska Polskiego. Cegła z nazwą „RUPPERSDORF” oraz ze znakiem sześcioramiennej gwiazdy, również znaleziona na terenie Nysy, pochodzi z fabryki szamotu w Wyszonowicach (pow. strzeliński). Na samej górze kolekcji widnieje cegła ze zwrotem „DOM LAMSDORF”, pochodząca z Łambinowic. Nad cegłą z inskrypcją „CHRIST” stoi cegła z inicjałami „KF”, która pochodzi z fortu Kościuszko w Krakowie. Wśród kolekcji widać również cegłę pochodzącą z Kresów Wschodnich, z nazwą „TARNOPOL”.

Przypisy:
[1] "Magazin der Kriegs. Zweites Heft. Tagebuch der Belagerung der Vestung Neisse", Leipzig 1808, str. 5.
[2] "Villa Gaschin in Rochus, Anteil Gross-Neundorf" [w:] "Heimatkalender im Neissegau", Neisse 1937, str. 101.

(zał.1) Teren cegielni fortyfikacyjnej, na mapie z 1780 roku. Po lewej stronie - część starsza, po prawej - część nowsza.jpg

Plik ściągnięto 32 raz(y) 1,79 MB

(zał.2) Zaznaczony na niebiesko teren cegielni fortyfikacyjnej, na mapie z 1874 roku. Po prawej stronie cegielni widoczny istniejący do dzisiaj fort II.jpg

Plik ściągnięto 55 raz(y) 1,26 MB

(zał.3) Zaznaczona na niebiesko cegielnia książęca pod Konradową, na mapie z 1807 roku.jpg

Plik ściągnięto 67 raz(y) 536,98 KB

(zał.4) Zaznaczona na niebiesko cegielnia Ronge'go w Konradowej, na mapie z 1874 roku.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 832,29 KB

(zał.5) Cegielnia Ronge'go w Konradowej, na zdjęciu z ok. 1925 roku.jpg

Plik ściągnięto 34 raz(y) 415,29 KB

(zał.6) Na niebiesko zaznaczona cegielnia w okolicy dzis. skrzyżowania al. Wojska Polskiego z ul. Brodzińskiego, na mapie z II połowy XVIII wieku.jpg

Plik ściągnięto 64 raz(y) 641,04 KB

(zał.7) Na niebiesko zaznaczony niem. skrót 'Zgl.' ('Cegielnia'), w okolicy budynku nr 77a przy al. Wojska Polskiego. Mapa z ok. 1920 roku.JPG

Plik ściągnięto 37 raz(y) 357,61 KB

(zał.8) Zaznaczone na niebiesko dwa niem. skróty 'Zgl.' ('Cegielnia') przy al. Wojska Polskiego i w Rochowie. Mapa z 1860 roku.jpg

Plik ściągnięto 40 raz(y) 717,77 KB

(zał.9) Kolekcja cegieł pochodzących m.in. z Nysy i jej okolic [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 176 raz(y) 3,72 MB

maciek · Dołączył: 19 Lis 2017 Posty: 55 Skąd: Nysa

Koło Konradowej funkcjonowała jeszcze jedna cegielnia - na wschód od miejscowości. Jej zabudowania były areną ciężkich walk rankiem 23 marca 1945 r. - wojska niemieckie stworzyły w tym rejonie silnią linię obrony, którą próbował przełamać 2. Batalion 657. Pułku Strzeleckiego.

Cegielnia 2.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 235,97 KB

Cegielnia.jpg

Plik ściągnięto 45 raz(y) 168,35 KB

ralf · Wysłany: 2018-06-24, 11:26

Cegielnia, o której napisał Maciek jest podpisana na mapie z przełomu XIX i XX wieku jako cegielnia Buchmann'a, a na mapie z roku 1930 jako cegielnia Schubert'a.

Przełom XIX i XX wieku.JPG

Plik ściągnięto 39 raz(y) 611,58 KB

Rok 1930.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 502,17 KB

Michumm · Dołączył: 21 Lis 2017 Posty: 42 Skąd: Kiełczów

Jeszcze jedna cegielnia była przy drodze na Niwnicę, ale chyba długo nie funkcjonowała.

1893.jpg

Plik ściągnięto 52 raz(y) 479,62 KB

1940.jpg

Plik ściągnięto 60 raz(y) 455,77 KB

ralf · Wysłany: 2021-08-17, 20:59

Fragment cegły szamotowej sygnowanej literami "C.A.B.", którą znaleziono w Nysie w sierpniu br.

Cegła szamota znaleziona w Nysie w 2021 r. [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 23 raz(y) 2,29 MB

ralf · Wysłany: 2022-02-13, 20:49

Zdjęcia dwóch cegieł (czerwonej i szamotowej) oraz części kafla piecowego, znalezionych wczoraj w Nysie. Widnieją na nich napisy, odpowiednio: KONRADOWA, C KULM..., Rinke.

Cegła znaleziona w Nysie (z wyrazem KONRADOWA) [fot. ralf - 12.II.2022].jpg

Plik ściągnięto 28 raz(y) 2,11 MB

Cegła szamotowa znaleziona w Nysie (z wyrazem C KULM...) [fot. ralf - 12.II.2022].jpg

Plik ściągnięto 17 raz(y) 5,45 MB

Część kafla piecowego znalezionego w Nysie (z wyrazem RINKE) [fot. ralf - 12.II.2022].jpg

Plik ściągnięto 12 raz(y) 4,99 MB

ralf · Wysłany: 2022-02-22, 15:34

Klin szamotowy (fragment) znaleziony wczoraj w Nysie, wyprodukowany przez fabrykę wyrobów glinianych - J.R. Geith Thonwaarenfabrik (później „Annawerk”) w Oeslau koło Coburga.

(zdj.1) Nysa, dn. 21.II.2022 [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 20 raz(y) 4,48 MB

(zdj.2) Nysa, dn. 21.II.2022 [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 21 raz(y) 4,09 MB

ralf · Wysłany: 2022-06-13, 00:09

Połówka sygnowanej cegły znaleziona w Nysie parę dni temu.

Dzień 11.VI.2022. Fragment sygnowanej cegły znaleziony na terenie Nysy [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 23 raz(y) 1,08 MB

ralf · Wysłany: 2024-03-03, 22:54

Cegła z napisem "F. POHL", znaleziona na terenie Nysy. Możliwe, że jest to taka sama cegła jak przedstawiona w poprzednim poście.

Dzień 2.III.2024. Cegła znaleziona na terenie Nysy [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 1,83 MB

ralf · Wysłany: 2024-03-10, 20:18

Dachówki "karpiówki" znalezione w Nysie, a wykonane w fabryce dachówek Hermanna Thalera w Szydłowie (Schiedlow) koło Opola.

Dzień 10.III.2024. Dachówki znalezione w Nysie, wykonane w fabryce dachówek Thaler'a w Szydłowie [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 3,76 MB

ralf · Wysłany: 2024-03-12, 09:00

Cegłę z inicjałami "AG", znalezioną na terenie dawnej Brzeziny Polskiej w listopadzie 2015 r., można obejrzeć na Forum pod linkiem: KLIK

ralf · Wysłany: 2024-03-17, 15:23

Cegła napotkana na terenie jednego z dzieł fortyfikacyjnych w Nysie, które powstało w latach 40. XVIII wieku. W „okienku” cegły widoczny niezidentyfikowany znak w kształcie litery E. Trudno mi powiedzieć czy jest to sygnatura, czy tylko jakiś błąd w produkcji.

Dzień 16.III.2024. Cegła napotkana na terenie Nysy [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 3 MB