Forum Historii Nysy

[ralf]

"Po zakończeniu II wojny światowej, granice państwa polskiego uległy przesunięciu w kierunku zachodnim. Na terenach, które zostały włączone w struktury państwa powstawały także więzienia. Nie inaczej było w Nysie.

Wiosną 1945 roku miasto przejęła polska administracja i już 16 maja 1945 roku Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego Departament Więziennictwa i Obozów z delegaturą w Katowicach wydało rozporządzenie o utworzeniu więzienia Karno-Śledczego w Nysie. Zgodnie z zarządzeniem został do tego celu zaadoptowany dawny obiekt klasztorny, który od roku 1933 pełnił funkcję więzienia. Podczas II wojny światowej przetrzymywano tam gównie jeńców wojennych.

Trudno doszukać się tego budynku w obecnej architekturze Nysy, gdyż w latach sześćdziesiątych XX wieku, obiekt ten został wyburzony a usytuowany był przy dzisiejszej ulicy Królowej Jadwigi. W budynku tym istniał zakład krawiecki, gdzie zatrudniano jeńców do szycia mundurów wojskowych. W wyniku działań wojennych budynek został częściowo zniszczony a jeńcy zaś ewakuowani i wywiezieni w głąb Niemiec. Po zakończonej wojnie do zorganizowania więzienia została oddelegowana grupa 18 osób, która miała za zadanie przygotować zniszczony obiekt dla potrzeb więziennictwa.

Już w lipcu 1945 roku w liczbie ok. 250 osób trafiła pierwsza grupa więźniów. Wówczas to zwiększono ilość funkcjonariuszy zwłaszcza działu ochrony, który w tym czasie funkcjonował pod nazwą oddziału warty. W tym czasie zbiorowość więźniów w dużej mierze składała się z różnorodnego elementu pozostałości hitlerowskiego podziemia oraz Polaków, którzy nie godzili się z wprowadzonym ustrojem komunistycznym i powstaniem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Do połowy lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku nyskie więzienie, jak większość tego typu placówek w kraju, pełniło niewdzięczną rolę w machinie politycznych represji.

W kolejnych latach więźniowie w większości zatrudniani byli wewnątrz jednostki przy pracach remontowo-budowlanych. Na zewnątrz jednostki wychodziły tylko nieliczne grupy osadzonych.

W roku 1958 z inicjatywy władz miejskich powstała koncepcja utworzenia w nowym miejscu na ternie miasta - Ośrodka Pracy Więźniów. Pomysł ten zrodził się w związku z potrzebą zintensyfikowania odbudowy i rozbudowy miasta oraz odczuwalnego w tym czasie braku siły roboczej dla przedsiębiorstw budowlanych działających na terenie miasta. Inicjatywa ta spotkała się ze zrozumieniem dowództwa Śląskiego Okręgu Wojskowego, który przekazał do dyspozycji więziennictwa część koszar przy ulicy Kościuszki wraz z zabudowaniami, tj. dwoma blokami mieszkalnymi.

Dzięki pozyskaniu odpowiedniego terenu wraz z istniejącą infrastrukturą, zarządzeniem Dyrektora Centralnego Zarządu Zakładów Karnych z dnia 14 lutego 1959 roku zostaje powołany Podośrodek Pracy Więźniów. Do końca 1959 r. na terenie ośrodka przebywała grupa ok. 60 skazanych, której głównym zadaniem był remont i modernizacja obiektów i przystosowanie ich na potrzeby więziennictwa. Cała administracja mieściła się nadal w więzieniu przy ulicy Królowej Jadwigi. Po zakończeniu prac remontowych, pod koniec 1960 roku na terenie ośrodka przebywało już ok. 900 skazanych.

Głównym zajęciem osadzonych było wykonywanie prac budowlanych na terenie miasta. Wraz z postępami w organizacji działalności ośrodka została uporządkowana struktura administracyjna obejmująca więzienie oraz ośrodek pracy. Części administracji została przeniesiona do nowej siedziby. W więzieniu przy ulicy Królowej Jadwigi pozostał tylko referat rozmieszczenia i ewidencji.

Doniosłym wydarzeniem w historii nowo powstałego ośrodka było powołanie w roku szkolnym 1959/60 rocznej Szkoły Budowlanej, która była filią Szkoły Rzemiosł Budowlanych w Nysie. Szkoła ta kształciła murarzy – tynkarzy, elektryków i hydraulików. W sumie w pierwszym roku objętych nauczaniem było 96 słuchaczy. Taki profil kształcenia podyktowany był faktem, że większość słuchaczy odbywała praktykę przy odbudowie miasta oraz wewnątrz jednostki przy pracach remontowo-budowlanych.

Początki kształcenia więźniów odbywały się w bardzo trudnych warunkach. Brakowała pomocy dydaktycznych. Jako sale lekcyjne były wykorzystywane cele mieszkalne. Przez pewien czas, jeżeli tylko warunki atmosferyczne na to pozwalały, prowadzono naukę w namiotach na zewnątrz. Pomimo trudności w roku szkolnym 1961/62 powołano Zasadniczą Szkołę dla Pracujących, w kolejnym zaś roku Zbiorczy Zakład Szkolny. W dalszym ciągu kształcono w zawodach budowlanych.

Od roku 1964 rozpoczęto pracę przy budowie Jeziora Nyskiego. W związku z tym kierownictwo jednostki wystąpiło do Centralnego Zarządu Zakładów Karnych w Warszawie o wybudowaniu na terenie ośrodka dodatkowego pawilonu mieszkalnego dla skazanych, którzy mieli być zatrudnieni przy pracach Hydrobudowy. Dzięki rozbudowie ośrodka w 1964 r. nastąpiła całkowita likwidacja przestarzałego budynku więzienia przy ulicy Królowej Jadwigi. Powstał jednolity Zakład Karny dla Młodocianych w Nysie przy ulicy Kościuszki. Data ta jest uważana za początek powstania Zakładu Karnego w Nysie.

W roku 1965 w oddano do użytku blok mieszkalny C na 250 miejsc. Aktualnie jest to budynek, w którym mieści się administracja zakładu wraz z szatnią dla funkcjonariuszy oraz kompleksem sal widzeń. Dzięki tej inwestycji populacja skazanych zwiększyła się do 1200 osób. W latach 1967/68 nastąpił kolejny rozwój szkoły. Do oferty nauczania wprowadzono nowe specjalności: ślusarza i spawacza, stopniowo rezygnując z kształcenia w branży budowlanej. Trend ten utrzymuje się do dnia dzisiejszego.

W roku 1968 oddano do użytku na terenie jednostki stadion służący szerokiemu rozwojowi sportu i wychowania fizycznego skazanych, był on areną szeregu rozgrywek sportowych. Niespełna rok później z uwagi na potrzebę wybudowania hali warsztatów szkolnych, częściowo ograniczono jego teren. W roku 1970 rozpoczął się remont bloku A, wówczas to uległ likwidacji teren sportowy. Zakład Remontowo-Budowlany rozpoczął budowę hal produkcyjnych Gospodarstwa Pomocniczego typ 09, w których znaleźli pracę osadzeni. Stan skazanych zmniejszył się do 600 osób. Po jego zakończeniu w roku 1971 wyludniono blok C i zaadoptowano dla potrzeb praktycznej nauki zawodu.

W roku 1972 zakończono remont bloku mieszkalnego A. W odnowionym budynku na I piętrze usytuowano Zbiorczy Zakład Szkolny oraz administrację zakładu karnego. W roku 1974 zostaje dobudowana część pomieszczeń wchodzących w kompleks bramy głównej wraz z administracją działonu ochrony. Rozpoczęto także budowę nowej hali produkcyjnej na terenie Gospodarstwa Pomocniczego.

W roku 1975 rozpoczyna się remont bloku mieszkalnego B. W celu ułatwienia komunikacji między blokami (pawilonami) A i B, podjęto decyzję o budowie łącznika. W tym czasie oddano do użytku halę produkcyjną Gospodarstwa Pomocniczego i pomieszczenia na biura warsztatów szkolnych. Opróżniono z osadzonych blok C. Rozpoczęto prace remontowe mające na celu przystosowanie pomieszczeń na potrzeby administracji zakładu. W tym roku także zakończył się pierwszy etap adaptacji budynków dla potrzeb szkoły. Dużymi nakładami finansowymi rozpoczyna się wyposażenie szkoły w sprzęt i pomoce naukowe.

W roku 1976 oddano do użytku łącznik pomiędzy pawilonami A i B. Na pierwszym piętrze zostały usytuowane salę lekcyjne, na drugim piętrze kompleks Świetlica Centralna, w której m.in. w skład wchodziła sala kinowa oraz szereg innych pomieszczeń wykorzystywanych na potrzeby szeroko pojętej działalności kulturalno-oświatowej. Rok 1978 to data powołania jednego zbiorczego zakładu szkolnego pod nazwą Zespół Szkół nr 5, zaś w 1980 roku pierwsi osadzeni przystąpili do egzaminu dojrzałości.

Na przełomie lat 1979/80 oddano do użytku budynek znajdujący się na placu przed wejściem na teren jednostki. Znajdowało się tam kasyno dla funkcjonariuszy wraz z przestronną salą, pokoje gościnne oraz poczekalnia dla osób odwiedzających skazanych.

W latach 1981/82 w okresie stanu wojennego na terenie nyskiej jednostki w wydzielonych oddziałach przebywali internowani działacze z opozycji solidarnościowej. Zakład Karny w Nysie, jak wiele innych jednostek penitencjarnych na terenie kraju nie uniknęło politycznej roli, jaką wyznaczało mu totalitarne państwo.

W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych oddano do użytku kolejną halę produkcyjną na terenie Gospodarstwa Pomocniczego. Była to ostania tak duża inwestycja budowlana. Przez ponad kolejnych dwadzieścia lat poprzestawano tylko na doraźnych remontach i modernizacjach. W połowie lat osiemdziesiątych nyska jednostka przestała być zakładem dla młodocianych. Została przekształcona w zakład karny dla odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy. W dalszym jednak ciągu wraz z tą kategorią skazanych z zachowaniem odpowiednich przepisów odbywali karę skazani młodociani. W tym czasie Zakład Karny w Nysie składał się z czterech oddziałów mieszkalnych. Populacja skazanych na przestrzeni kolejnych lat wahała się w granicach pięciuset osadzonych. Na jego terenie prężnie działały warsztaty metalowe Gospodarstwa Pomocniczego oraz Zespół Szkół nr 5.

W ramach obchodów jubileuszu dwóch tysięcy lat istnienia chrześcijaństwa w 2000 roku ówczesny biskup diecezji opolskiej dokonał aktu poświecenia kaplicy.

Idąc naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu, od 2003 roku na mocy podpisanych umów z instytucjami i placówkami samorządu terytorialnego, osadzeni zaczęli wykonywać nieodpłatnie na ich rzecz prace porządkowe i gospodarcze. Zatrudnienie to było realizowane poza terenem jednostki w systemie pracy bez konwojenta i z dobrym skutkiem trawa do dnia dzisiejszego.

Osadzeni niejednokrotnie brali także udział w niesieniu pomocy przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych, które w postaci obfitych opadów śniegu czy też deszczu w ostatnich latach występowały na ternie Gminy Nysa i Głuchołazy oraz w ogólnopolskich akcjach sprzątania świata. Nyska jednostka uczestniczy w szeregu akcji charytatywnych, m.in. pomocy przekazania paczek i upominków zakupionych przez funkcjonariuszy, pracowników i skazanych dla wychowanków Powiatowego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w Paczkowie.

W 2003 roku z przyczyn ekonomicznych uległo likwidacji Gospodarstwo Pomocnicze. W części hal produkcyjnych przy wykorzystaniu parku maszynowego produkcję różnego rodzaju elementów metalowych na mniejszą skalę podjęło się Państwowe Przedsiębiorstwo Przemysłowo-Montażowe POMET Wołów oddział w Nysie. W roku 2006 zapadła decyzja o adaptacji części budynków po byłym Gospodarstwie Pomocniczym na potrzeby oświaty. We wrześniu 2007 roku w nowo wyremontowany obiekcie w miejsce Zespołu Szkół nr 5 powołane zostało Centrum Kształcenia Ustawicznego w Nysie.

W pomieszczeniach po dawnej szkole powstał nowoczesny oddział mieszkalny ze 167 miejscami do zakwaterowania osadzonych. Tym sposobem do pięciu wzrosła ilość oddziałów mieszkalnych, tj: dwa oddziały typu zamkniętego oraz trzy typu półotwartego. Stan taki utrzymuje się do dnia dzisiejszego. W latach 2007 – 2012 z pozostałych części hal korzystała Z.P.H.U. ALSECCO produkujący stolarkę okienną z PCV. W celu ułatwienia kontrahentom zewnętrznym rozwijania produkcji wewnątrz zakładu na początku 2008 roku powstała brama gospodarcza.

W roku 2014 Państwowe Przedsiębiorstwo Przemysłowo-Montażowe PPP-M POMET zawiesiło produkcję. Obecnym kontynuatorem zatrudnienia osadzonych na terenie jednostki jest Państwowe Przedsiębiorstwo Przemysłu Metalowego POMET Wronki oddział w Nysie, które na terenie jednostki stara się rozwijać swoją produkcję. W ten sposób na przestrzeni minionych lat spora grupa osadzonych miało możliwość odpłatnego zatrudnienia i zdobycia cennego doświadczenia zawodowego.

Na tle procesu integracji europejskiej, który wymaga znajomości prawa innych państw członkowskich w 2009 roku Zakład Karny w Nysie podpisał porozumienie o współpracy z Zakładem Karnym w Hameln (Niemcy) a w roku 2010 z Zakładem Karnym w Přibram (Republika Czeska)."


Źródło: https://www.sw.gov.pl/str...d-karny-w-nysie