Forum Historii Nysy

[ralf]

Karl Sachs urodził się 14 września 1853 roku w Nysie (Neisse). Wykształcenie średnie zdobywał kolejno w Gimnazjum św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (Breslau) oraz w Friedrich-Wilhelms-Gymnasium i Friedrich-Werders-Gymnasium w Berlinie. Uzyskawszy w tym ostatnim w roku 1871 świadectwo dojrzałości, studiował w Berlinie medycynę pod kierunkiem m.in. Emila du Bois-Reymonda, Friedricha Theodora Frerichsa i Rudolfa Virchowa. Już w roku 1873 opublikował pracę „Physiologische und anatomische Untersuchungen über die sensiblen Nerven der Muskeln”, o której du Bois-Reymond powiedział, że czułby się dumny, gdy pod jej tytułem widniało jego nazwisko. Na podstawie tej właśnie pracy, nagrodzonej przez Fakultet Medyczny Uniwersytetu w Berlinie, Sachs uzyskał w roku 1875 stopień doktora medycyny. Po półrocznej pracy w laboratorium Kuehnego w Heidelbergu zdał zimą 1875/76 państwowy egzamin lekarski i w zastępstwie podjął na pewien czas praktykę lekarską w Wusterhausen a.d. Dosse. Już wkrótce przyjął jednak propozycję du Bois-Reymonda i przyznane mu przez Akademię Nauk w Berlinie stypendium ze środków Fundacji Humboldta, z którym wiązała się podróż do Wenezueli i podjęcie badań opisanego przez Alexandra von Humboldta węgorza elektrycznego (Gymnotus electricus). Podróż tę rozpoczął Sachs w Hamburgu, z którego poprzez Havr dotarł na duńską jeszcze wtedy Wyspę św. Tomasza, a stamtąd 21 października 1877 roku do portu La Guaira w Wenezueli. Po przybyciu do Caracas nawiązał kontakt z Adolfem Ernstem, z którym zwiedził podczas kilku wycieczek okolice wenezuelskiej stolicy, oraz z noszącym przydomek „El Rey de los Llanos” („Król Llanos”) Carlosem Palaciosem, który mógł mu być pomocny w dotarciu w głąb kraju. Po 18−dniowym pobycie w Caracas Sachs wyruszył do miasteczka Calabozo, gdzie 77 lat wcześniej Humboldt badał węgorze elektryczne. Po 10 dniach jazdy na mule dotarł do wioski El Rastro de Arriba, w pobliżu której Humboldt obserwował dramatyczne „embarbazcar con caballos” - opisaną w „Obrazach przyrody” walkę koni z węgorzami. Głównym zmartwieniem Sachsa była konieczność kupna drogich koni, które, zgodnie z opisem Humboldta, konieczne były do połowu tych niebezpiecznych ryb. Gdy opowiedział o tym zmartwieniu mieszkańcom El Rastro i zapytał ich czy konie dałoby się zastąpić tańszymi osłami, ci ze śmiechem odrzekli mu, że do połowu węgorzy wystarczy hak i sznur, a opisane przez Humboldta „embarbazcar con caballos” albo zostało specjalnie dla niego zainscenizowane, albo też zaczerpnął on jego opis z opowieści pasterzy. Przez wiele jeszcze dni Sachs był obiektem drwin, ale już na drugi dzień po swym przybyciu mógł rozpocząć badania w założonym w Calabozo prowizorycznym laboratorium elektrofizjologicznym. Doskonale wywiązał się tu z zadania związanego z przyznanym mu stypendium, wyjaśniając, że narządy elektryczne węgorzy powstały z przekształconych mięśni. Poza tym zgromadził tu też wiele interesujących obserwacji botanicznych, zoologicznych, hydrogeologicznych oraz klimatologicznych. Wiosną 1878 roku wyruszył na południe i z San Fernando wyruszył parowcem po rzece Apure w kierunku Orinoco, którą z kolei popłynął do Ciudad Bolivar, gdzie przez pewien czas kontynuował badanie węgorzy elektrycznych. Następnie udał się do Port of Spain na Trynidadzie, skąd popłynął na Wyspę św. Tomasza, a stamtąd angielskim parowcem w drogę powrotną do Europy. Pod koniec czerwca dotarł do Southhampton, zaś na początku lipca do Bremy. Jako pierwszy uczony przywiózł do Europy kilka żywych węgorzy elektrycznych, jednak nie przeżyły one transportu koleją z Bremy do Berlina, czyniąc cały jego trud daremnym. Po powrocie z podróży Sachs został zatrudniony na stanowisku asystenta du Bois-Reymonda w Instytucie Fizjologicznym w Berlinie. Opracowaniu badań nad węgorzem elektrycznym stanęła na przeszkodzie jego śmierć podczas wspinaczki na Monte Cevedale w masywie Ortleru w południowym Tyrolu w dniu 18 sierpnia 1878 roku. Opis jego południowoamerykańskiej podróży w skrótowej formie ukazał się w tym samym roku w 34 tomie czasopisma „Globus” („Dr. Karl Sachs’ Reise in Venezuela”), zaś rok później wydana została w Lipsku jego książka „Aus den Llanos. Schilderungen einer naturwissenschaftlichen Reise nach Wenezuela”. Na podstawie dzienników i listów prof. du Bois-Reymond opracował wnioski z badań Sachsa nad węgorzem elektrycznym i opublikował je w roku 1881 jako „Untersuchungen am Zitteraal, Gymnotus electricus” (Leipzig).

Źródło: Mirosław Syniawa, "Biograficzny słownik przyrodników śląskich", tom 1, Katowice 2006.