Forum Historii Nysy

[ralf]

Wojna francusko-prusko trwała niespełna rok czasu, od 19 lipca 1870 do 10 maja 1871 roku. Walki zbrojne toczyły się z dala od Śląska, niemniej na tereny tej prowincji trafiali pojmani w ich trakcie jeńcy francuscy. Jednym z takich miejsc był obóz jeniecki w twierdzy Nysa, do której przetransportowano 13000 jeńców francuskich. Pięć tysięcy z nich odprawiono od razu do obozu jenieckiego w Łambinowicach. W twierdzy Nysa pozostało 8000 wziętych do niewoli ludzi. Ich obóz znajdował się w części Nysy zwanej Innere Mährengasse. Dzisiaj są to tereny dzielnicy Zawodzia i obszar pomiędzy ul. Słowiańską a Wysokimi Obwałowaniami, w okolicy ul. Kmicica. Znane są dwie fotografie, które przedstawiają ten obóz (zdj. 1, zdj. 2), składający się z minimum 200 namiotów, w których jeńcy spali na słomie.
Nie wszyscy jednak jeńcy przetrzymywani byli w tym miejscu. Pewną część pojmanych ulokowano na terenie Fortu Prusy, natomiast francuscy oficerowie zajmowali nawet prywatne mieszkania w mieście i mogli poruszać się po ulicach bez munduru.
W listopadzie 1870 roku temperatura powietrza spadła grubo poniżej zera. Było to dramatem dla jeńców rozlokowanych w polowych namiotach i pozbawionych zimowej odzieży. Zmarłych w wyniku chorób i ciężkich warunków bytowych ośmiuset jeńców pochowano na utworzonym specjalnie w tym celu cmentarzu znajdującym się przy dzis. ul. Mieczysława I, naprzeciwko cmentarza Jerozolimskiego, w miejscu gdzie stoją obecnie silosy należące do firmy „Polskie Młyny S.A.” Na Forum jest temat o tym nieistniejącym już francuskim cmentarzu, pod linkiem: http://www.fhn.cba.pl/viewforum.php?f=45 . Trzystu zmarłych jeńców pochowano z kolei na cmentarzu garnizonowym przy ul. Krasickiego. Były to ofiary ospy i czerwonki.
Wśród jeńców francuskich osadzonych w twierdzy nyskiej zdarzało się wiele ucieczek. Wśród nich byli jeńcy przebrani w stroje kobiece, będące rekwizytami w teatrze, który utworzyli sami jeńcy. Między innymi o tym epizodzie można przeczytać w opracowaniu pt. "Einiges über die französischen Kriegsgefangenen in Neisse im Jahre 1870/71", którego autorem jest niejaki profesor Nawrath. Materiał ukazał się w roczniku muzealnym "Jahresbericht des Neisser Kunst- und AltertumsVereins" w roku 1915, str. 13. Rocznik ten jest dostępny w formie zdigitalizowanej w Opolskiej Bibliotece Cyfrowej pod linkiem: http://www.obc.opole.pl/Content/7416/1915.pdf . Poniżej zamieszczam to opracowanie do pobrania w pliku PDF. Na podstawie tego materiału powstał polskojęzyczny artykuł autorstwa Sebastiana Miechkoty, zatytułowany "Ucieczka francuskich jeńców z Nysy", zamieszczony na łamach Nowej Trybuny Opolskiej - wydanie z 24 lutego 2012 r., który można przeczytać pod linkiem: http://opolskie.regiopedi...h-jencow-z-nysy

Jeńców francuskich wykorzystywano do prac przy fortyfikacjach twierdzy nyskiej. Pamiątką po tych pracach mogą być dwie cegły znajdujące się do dziś w ścianie tuż przy jednym z wejść do galerii ciągnącej się wzdłuż suchej fosy Fortu Prusy (zdj. 3). Na jednej z tych cegieł wyryta jest data "7 MAI 71" oraz nazwa miasta we Francji - "PONS", w departamencie Charente-Maritime. Na drugiej, sąsiedniej cegle widnieje francuski wyraz „PARAIRE” (piątek), który w tym przypadku może być nazwiskiem.

---

zdj. 1. Obóz jeńców francuskich na terenie Inner Mährengasse (ok. dzis. ul. Kmicica).JPG

Plik ściągnięto 96 raz(y) 4,51 MB

zdj. 2. Obóz jeńców francuskich na terenie Inner Mährengasse (ok. dzis. ul. Kmicica).jpg

Plik ściągnięto 80 raz(y) 2,06 MB

zdj. 3. Napisy wyryte na cegłach prawdopodobnie przez jeńców francuskich.jpg

Plik ściągnięto 50 raz(y) 696,53 KB

Einiges über die französischen Kriegsgefangenen in Neisse im Jahre 1870-71.pdf

Pobierz Plik ściągnięto 215 raz(y) 17,11 MB

[ralf]

[ralf]

Zamieszczam fragment artykułu pt. "List M.Vallier’a – francuskiego jeńca wojennego przetrzymywanego w Nysie", który pochodzi ze strony internetowej: KLIK


"Po i w trakcie wojny prusko-francuskiej (1870-1871) do Nysy trafiło kilkanaście tysięcy jeńców, którzy trafili do niewoli w większości po upadku francuskiej twierdzy Metz (część jeńców została wzięta do niewoli w innych miejscach, m.in. po oblężeniu Strasburga[1]). Kapitulacja ta nastąpiła dwudziestego siódmego października 1870 roku. W jej wyniku do Nysy, przybyło około osiemnastu tysięcy jeńców wojennych[2] (niemal natychmiast około 5 tysięcy[3] przetransportowano do obozu w Łambinowicach[4], o ich pobycie tam świadczą 52 nagrobki, znajdujące się na wydzielonym cmentarzu). Kilkanaście tysięcy jeńców, których przetransportowano około 1,5 tysiąca kilometrów na wschód rozlokowano na terenie świeżo rozbudowanej twierdzy w Nysie[5].

Jeńcy francuscy przybyli do Nysy w październiku i listopadzie 1870 roku[6]. Część chorowała na typowe choroby frontowe, takie jak ospę. Większość była zupełnie nieprzygotowana, na warunki panujące w Nysie. Zbliżała się zima, a internowanym brakowało odzieży i lekarstw. Natychmiast po przybyciu na zlecenie dowództwa pruskiej twierdzy zbudowali sobie baraki, jednak i tak większość musiała mieszkać w prowizorycznych barakach ustawionych na wielkim placu. W połowie listopada temperatura spadła poniżej 18 stopni Celsjusza. Wielu żołnierzy doznało trwałych uszkodzeń ciała, około 1100 zmarło. Trzystu (zmarłych głównie na ospę i czerwonkę) pochowano przy zdewastowanym dziś cmentarzu garnizonowym przy ulicy Krasickiego. Około ośmiuset znalazło miejsce ostatniego spoczynku na tzw. „Cmentarzu Francuskim”, po którym do dzisiaj nie pozostał żaden ślad. Racje jenieckie były skromne, jednak rodziny miały możliwość posyłać uwięzionym pieniądze, za co ci mogli w razie konieczności dokupić jedzenia oraz innych potrzebnych rzeczy. Większość jeńców była zatrudniona przy rozbudowie i remontach w twierdzy. Wraz z końcem zimy ich sytuacja znacznie się poprawiła. Zaczęły docierać listy, także aprowizacja uległa znacznemu polepszeniu. Oprócz szeregowych żołnierzy, znajdujących się w trudnych warunkach, śpiących na słomie z odmrożonymi stopami i dłońmi, do Nysy trafiła także grupa około 70 francuskich oficerów[7]. Zostali oni zakwaterowani w dużo lepszych warunkach, w mieszkaniach prywatnych, które mogli opuszczać na tzw. „słowo honoru”. Na skutek licznych dezercji, pozostali oficerowie zostali wkrótce przeniesieni do innych twierdz na obszarze Prus.

Do legendy przeszły próby ucieczek jeńców francuskich z twierdzy Nysa. W jednym z fortów: Fort Prusy, jeńcy wykopali tunel, którym w jedna noc uciekło około stu więzionych. Planowali oni przedostać się do Francji, jednak większość została złapana przez pruskich żandarmów[8]. Druga z ucieczek była jeszcze bardziej spektakularna. Grupa jeńców pod pretekstem wystawiana sztuk teatralnych, zaopatrzyli się w kobiece stroje, dzięki którym niepostrzeżenie wymknęli się nocą z miasta".


Przypisy:
[1] Miasto poddało się 28 września 1870 roku.
[2] Nawrath/Reichel, Einiges über die französischen Kriegsgefangenen in Neisse im Jahre 1870/71 (nach Aufzeichnungen von Nawrath u. Reichel), Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertumsvereins, 19. Jahrg., 1915., s. 13.
[3] Centralne Muzeum Jeńców w Łambinowicach szacuje liczbę jeńców na 3500-4000 osób. Za: http://www.cmjw.pl/obozy1/lata1870-1871/ (data dostępu: 11.05.2016).
[4] Oprócz Nysy i Łambinowic, jeńców francuskich rozlokowano jeszcze w Koźlu, Opolu oraz Grodkowie.
[5] Nyska twierdza była rozbudowywana w latach 1865-1888. Modernizowano wówczas istniejące obwarowania oraz tworzone nowe forty na przedpolu.
[6] Według zapisków 26-letniego wówczas Jean’a-Pierre’a Servel’a przynajmniej część Francuzów przybyła do Nysy 11 listopada (kończy swe wspomnienia z pobytu w Nysie 24 kwietnia 1871 roku). Za: http://champsaur.net/guer...-pierre-servel/ (data dostępu: 11.05.2016).
[7] Nawrath/Reichel, op. cit., s. 13.
[8] Nawrath/Reichel, s. 14.

[ralf]

Oto wzmianka na temat francuskich jeńców wojennych przetrzymywanych w Nysie w 1870-71, która jest fragmentem dokumentu napisanego w Nysie w dniu 21 listopada 1870 r. przez siostrę zakonną o imieniu Eustachia Hantke, będącą sekretarką Matki Generalnej Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety, Marii Merkert. Dokument został przedstawiony w całości w książce Edwarda Frankiewicza OFM, pt. „Maria Merkert. Założycielka i Pierwsza Przełożona Generalna Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety (1817-1872)”, wydanej we Wrocławiu w 1982 roku. W tłumaczeniu na język polski ów fragment brzmi:

„Wojna posuwa się naprzód. Nie ma widoków na jej zakończenie, straty są coraz większe. Syn pana dr Scholza poległ jako bohater za ojczyznę i króla. Dnia 5 bm. został w pewnej wiosce pod Paryżem trafiony odłamkiem pocisku w bok. Rozerwanie wątroby spowodowało natychmiastową śmierć. Rip. Chociaż nigdy nie należałam do grona przyjaciół i wielbicieli oficera Scholza, to szczerze współczuję jego biednemu ojcu i siostrze. Strata była wielkim ciosem. Tu w Nysie znajduje się obecnie około 17.000 jeńców francuskich. Daje się to we znaki, bo wszystkie ceny podskakują. Jest dużo chorych i rannych. Codziennie zgłaszają się nowe ofiary, bo większość z nich przebywa pod namiotami. Tylko nikła część pomieściła się w fortyfikacjach. Ostatnio przygotowano kilka drugorzędnych obiektów na terenie koszar dla jeńców. Ponadto na terenie obozu zostanie założone ogrzewanie w 36 do 40 dużych barakach, by można w nich w okresie zimowym ulokować jeńców. Musimy liczyć się z tym, że ci biedni goście pozostaną u nas przez zimę. Podobnie, jak tutaj, wygląda we wszystkich fortecach, gdyż już na początku wojny nieomal cała armia francuska dostała się do niewoli.”