Forum Historii Nysy

ralf · Wysłany: 2018-07-23, 23:25 **Gazownia**

W niniejszym temacie zostaną opisane dwie nyskie gazownie - w pierwszym poście stara gazownia przy ul. Kolejowej, a w poście kolejnym nowa gazownia przy ul. Towarowej na terenie dawnego Neulandu.

Na wstępie pragnę bardzo podziękować Panu Wojciechowi Kalfasowi - kustoszowi Muzeum Gazownictwa w Paczkowie, za udostępnienie materiałów, które mogłem wykorzystać w opracowaniu tego tematu oraz za czas poświęcony mi podczas oprowadzania po Muzeum. Jednocześnie zachęcam wszystkich, którzy interesują się historią, do odwiedzenia tego ciekawego miejsca. Jest to jedno z trzech (być może niebawem będzie to już nawet jedno z dwóch) takich Muzeów w Polsce. Mieści się ono na terenie dawnej paczkowskiej gazowni i posiada dużą liczbę interesujących eksponatów, w tym urządzeń gazowych wykorzystywanych w domach mieszkalnych przez naszych pradziadków. Więcej informacji na temat Muzeum można znaleźć na stronie pod linkiem https://www.muzeumgazownictwa.pl/

Stara gazownia przy ul. Kolejowej (1860 - II poł. lat 20. XX w.)

Pierwsza gazownia w Nysie została wybudowana w 1860 roku według projektu i pod kierunkiem Rudolfa Firle'a - dyrektora gazowni we Wrocławiu. Był to trzeci z kolei wśród najstarszych zakład gazowniczy jaki powstał na Opolszczyźnie. Mieścił się w południowo-zachodniej części kwartału dzisiejszych ulic: Kolejowa, Wolności, Piastowska, Drzymały, w miejscu gdzie w II poł. XX w. znajdowała się zajezdnia MZK. Budowa w tym miejscu basenu zbiornika gazu napotkała nieoczekiwane trudności z powodu pozostałości na tym terenie starych fortyfikacji. Kiedy spojrzymy na załączone niżej fragmenty przedwojennych planów Nysy zauważymy, że zabudowania tej gazowni nie były zorientowane ani równolegle ani prostopadle względem znajdujących się przy niej ulic, lecz wytyczono je po skosie. To skośne ułożenie budynków miało związek z istniejącymi w tym miejscu w okresie wznoszenia gazowni pozostałościami fortyfikacji, a dokładniej z rawelinem Breslau i to właśnie w odniesieniu do trójkątnego kształtu tego dzieła fortyfikacyjnego zorientowano budynki gazowni. Pomimo wspomnianych trudności gazownia została oddana do użytku po zaledwie siedmiomiesięcznym okresie budowy, tj. w dniu 7 listopada 1860 roku, początkowo zaopatrując w gaz centrum miasta. W następnym roku do sieci gazociągów został podłączony Friedrichstadt. Wytworzony w gazowni gaz zasilał przede wszystkim latarnie miejskie (wcześniej oświetlenie uliczne stanowiły lampy naftowe) oraz kuchenki domowe. Koszt gotowego do pracy zakładu, w tym sieci gazociągów, wyniósł około 80.000 talarów, liczba powstałych płomieni publicznych wyniosła 227, a płomieni prywatnych w 1861 roku około 1500. Zakład został obliczony na roczną produkcję wynoszącą 9.000.000 stóp sześciennych gazu, równych 281.000 m3, niemniej w roku 1888 dostarczał już 500.000 m3, przy dziennej maksymalnej wydajności równej 2500 m3. W ślad za dalszym wzrostem zużycia gazu poszły różnego rodzaju powiększenia zakładu, które doprowadziły do planu zamknięcia gazowni, zabudowanej wkoło budynkami mieszkalnymi oraz do budowy nowej gazowni poza miastem, bezpośrednio przy małym dworcu kolejowym w Neuland. Już w 1912 roku w tamtym miejscu zbudowano zbiornik gazu o pojemności użytkowej 8000 m3 i kotłownię, ale kompletną rozbudowę przełożono na termin późniejszy. Niestety, wybuch I wojny światowej uniemożliwił kontynuację tego planu. Z racji, że zapotrzebowanie na gaz wzrosło niespodziewanie w czasie wojny z powodu braku źródeł światła, starą gazownię trzeba było dostosować do ówczesnego zapotrzebowania poprzez odpowiednią rozbudowę, która zakończyła się sukcesem. Pozwoliło to na osiągnięcie maksymalnej dziennej produkcji gazu węglowego na poziomie 9000 m3, co w zupełności wystarczyło na zaspokojenie popytu w kolejnym okresie. Niedobór węgla, który rozpoczął się w 1919 roku, zagroził dość zadowalającym do tej pory dostawom gazu. W tej sytuacji zarząd gazowni podjął decyzję o powstaniu tzw. gazowni wodnej, która rozpoczęła działalność wiosną 1920 roku. W celu zwiększenia efektywności ekonomicznej zakładu w kolejnych latach, spółka M. Hempel z Charlottenburga (dzis. dzielnica Berlina) wybudowała zakład produkujący benzen. W styczniu 1923 roku oddano do użytku ciepłownię, opracowaną przez firmę "Petry-Dereux Düren Rhld.". Zakład wykorzystywał ciepło z gazów spalinowych pieców retortowych, które wcześniej było bezużytecznie rozpraszane na zewnątrz do atmosfery. Oczekiwany od tego zakładu sukces ekonomiczny został nie tylko spełniony, ale i znacznie przekroczony. Z wyjątkiem kilku tygodni w sezonie zimowym, cała para eksploatacyjna i para grzewcza gazowni oraz budynku administracyjnego była wytwarzana wyłącznie za pomocą ciepła odpadowego, które zaopatrywało również system grzewczy elektrowni, wybudowanej obok gazowni w 1905 roku. W rezultacie koszty inwestycji, dzięki oszczędności paliwa, zwróciły się w krótkim czasie. Po korzystnie rozwiązanej kwestii zaopatrzenia w parę wodną, rozpoczęto instalowanie aparatury do produkcji siarczanu amonu, za pomocą której azot w tzw. pogazowej wodzie był przetwarzany na wysokiej jakości nawóz, bardzo poszukiwany przez rolnictwo. Aparatura dostarczona przez zakład Julius Pintsch AG działała zadowalająco pod każdym względem, a sukces ekonomiczny spełnił pokładane w niej nadzieje. Roczna produkcja nieznacznie spadła w okresie powojennym w wyniku środków zastosowanych przez władze i na początku lat 20. XX wieku wynosiła niewiele ponad 2.000.000 m3. W 1924 r. sieć gazociągów została znacznie rozbudowana poprzez przyłączenie różnych dzielnic, a korzyści płynące z wykorzystania gazu do ogrzewania pomieszczeń były coraz bardziej doceniane przez ludność. Gazownia przy ul. Kolejowej istniała do II połowy lat 20. XX wieku.

Niestety nie spotkałem się dotychczas z żadną fotografią, która w sposób konkretny ukazywałaby starą nyską gazownię więc pozostaje mi jedynie zamieszczenie fragmentów planów Nysy z okresu lat 1874-1925, które obrazują zabudowania zakładu.

Bibliografia:
Erwin Stein i in., "Neisse mit Anhang Stadt und Bad Ziegenhals", tom XIV - "Neisse mit Anhang Stadt und Bad Ziegenhals". Berlin-Friedenau 1925.

Plan Nysy z 1874 roku. Niebieską strzałką wskazano budynek starej gazowni.jpg

Plik ściągnięto 98 raz(y) 1,11 MB

Plan Nysy z 1877 roku. Niebieską strzałką wskazano budynek starej gazowni.JPG

Plik ściągnięto 53 raz(y) 2,13 MB

Plan Nysy z przełomu XIX i XX wieku. Niebieską strzałką wskazano budynek starej gazowni.jpg

Plik ściągnięto 82 raz(y) 779,61 KB

Plan Nysy z 1905 roku. Niebieską strzałką wskazano budynek starej gazowni.jpg
Tuż po prawej stronie gazowni widać elektrownię wzniesioną w 1905 roku.

Plik ściągnięto 80 raz(y) 1,94 MB

Plan Nysy z ok. 1925 roku. Niebieską strzałką wskazano budynek starej gazowni.jpg

Plik ściągnięto 47 raz(y) 618,49 KB

ralf · Wysłany: 2018-07-24, 21:36

Nowa gazownia przy ul. Towarowej (II poł. lat 20. XX w. - do dziś)

Gazownia została przeniesiona do Neulandu w drugiej połowie lat 20. XX wieku po tym, jak ówczesna sytuacja na rynku pieniężnym stała się jaśniejsza i zaistniała możliwość zaciągnięcia pożyczek. Działka pod nową gazownię wynosiła 38794 metrów kwadratowych. Część tej działki zabudowano, a resztę przeznaczono na potrzeby przyszłej rozbudowy zakładu. Inwestycja powstała z funduszy miejskich i prywatnych. Zaplanowano budowę: piecowni, aparatowni, odsiarczalni, fabryki benzolu i siarczanu amonu, dołów smołowych, komina, warsztatów, mokrego zbiornika gazu, kotłowni, placu składowego węgla i koksu, zbiorników osadowych części stałych, ścieków, studni głębinowej, bocznicy kolejowej, dróg wewnętrznych, drogi dojazdowej do gazowni i budynku administracyjno-mieszkalnego. Obiekt w tej formie przetrwał do końca 1944 roku. Na skutek działań wojennych przerwano nagle produkcję, gasząc w trybie przyspieszonym piece gazownicze, co odbiło się fatalnie na ich ceramicznym masywie.
Po II wojnie światowej straty materialne gazowni na dzień 24 listopada 1945 wyniosły: w budynkach fabrycznych i innego przeznaczenia do 50%, w mieszkalnych i administracyjnych do 40%, w sieci przewodów gazowych 45-50%, w urządzeniach 50%, w oświetleniu gazowym ulic i licznikach gazowych do 90%. Zanotowano 90% straty w wyposażeniu technicznym, handlowym i materiałach. Ponadto wywiezione zostały tokarki, wiertarki, pasy transmisyjne, pojazdy i narzędzia. Na samym początku zajęto się przede wszystkim remontem pieców gazowych, zbiornika na gaz i sieci przesyłowych.
Dopiero w 1947 r. zdołano częściowo uruchomić gazownię i doprowadzić gaz do 62 ulic. W 1948 r. wykonano podgrzewacz i nową chłodnię przy generatorze, naprawiono łamacz węgla, wybudowano 2 magazyny na materiały ogniotrwałe przeznaczone do odbudowy pieców oraz na materiały pędne. Sposobem gospodarczym wykonano odgruzowanie, remont pompy amoniakalnej, budowę ścian bocznych pieca 4-komorowego, naprawę zbiornika gazowego, założono przewody wodociągowe w kotłowni, wyremontowano bocznice kolejową i halę generatorów, urządzenia załadowczo-wyładowcze węgla i koksu, naprawiono dachy, oszklono okna hali generatorów, oczyszczalni i kotłowni. W sieci zabezpieczono dopływ gazu do 47 ulic, doprowadzono gaz do 15 następnych oraz założono nowe przewody na dwóch ulicach. Odbudowany 5-komorowy piec przy rozpalaniu uległ zniszczeniu, wobec czego gazownia musiała ograniczyć produkcję do jednego pieca. Do września 1949 r. ukończono centralny generator dla 3-komorowego i 5-komorowego pieca gazowego. Ponadto połączono gazociągi lewobrzeżnej i prawobrzeżnej Nysy..
W roku 1950 większość środków inwestycyjnych skupiono w samej gazowni, w terenie zaś starano się wydatnie zmniejszyć straty gazu w sieci. Po remoncie gaz wytwarzany był przez piec 4-komorowy, gdyż w 3-komorowych stwierdzono nieszczelności. Wykonano instalację przewodów wody amoniakowej na wieży bunkrowej, wyremontowano bocznice kolejową, instalację C.O., oczyszczalnię gazu oraz zsyp koksu do generatorów. Pokryto dachem budynek aparatowni.
Z protokołów i sprawozdań można się dowiedzieć, że w 1951 pracownicy gazowni uruchomili na Alei Lompy cztery lampy gazowe (na 25 planowanych), remontowali dach w zbiorniku gazowym, położyli sieć gazową na ul. Brackiej i w Rynku, podłączając jednocześnie stojące tam budynki do sieci oraz podwiesili 128mb przewodu gazowego pod mostem na Nysie Kłodzkiej. W roku 1952 gazownia wykonała szereg robót konserwacyjnych. Uruchomiono po remoncie generator, pompę parową i amoniakalną. Wykonano 5 nowych podłączeń do głównej sieci gazowej, 2 zabezpieczenia na sieci głównej i 28 na jej odgałęzieniach. Uruchomiono 6 lamp gazowych i podłączono 176 odbiorców gazu.
Działalność gazowni w pierwszym półroczu 1953 r. skupiała się na następujących pracach: przeprowadzono remont generatora nr 2, oczyszczono i naprawiono kocioł parowy, częściowo uruchomiono laboratorium, wykonano instalację elektryczną, naprawiono aparaturę kontrolną, dmuchawę parową i powietrzną, regulator ssania i uruchomiono sortownik. Ponadto na terenie miasta uszczelniono przewody główne w 11 miejscach oraz podłączono 21 nowych odbiorców gazu.
W 1954 r. wobec braku danych uznać można, że finalizowano rozpoczęte wcześniej prace, ograniczano straty gazu w sieci i podłączano nowych konsumentów gazu. W roku następnym wszystkie nakłady finansowe skupione były na budowie nowego pieca 5-komorowego zwłaszcza, że 5 XII 1954 r. obiecał tę inwestycję Miejski Komitet Frontu Narodowego w związku z wyborami do Sejmu. Dnia 31.X.1955 r. zakończono roboty murarskie przy jego budowie. Ponadto przeprowadzono kapitalne remonty dwóch pieców 3-komorowych oraz generatora.
W 1956 r. przeprowadzono remont urządzenia do parowania komór i półkilometrowego odcinku bocznicy kolejowej. Planowano również rozbudowę sieci gazowej o 700mb, na co miało się składać uruchomienie nieczynnych dotychczas połączeń domowych i sieci.
Gazownia w 1958 roku zatrudniała 63 osoby, w tym 18 pracowników umysłowych. Prowadziła również własne inkaso.
Lata 1958-1964 to lata olbrzymiego deficytu gazu w mieście. Władze wojewódzkie podjęły wreszcie decyzję o rozbudowie gazowni w Nysie. Opracowana kompleksowa dokumentacja przez Wojewódzkie Biuro Projektów Gospodarki Komunalnej w Poznaniu przy współpracy z wrocławskim "Gazoprojektem", zakładała przy wzroście liczby ludności z 23.500 w roku 1960 do 60.000 w 1980 roku, zwiększenie rocznej produkcji gazu z 3.230.000 m3 w roku 1960 do 20.720.000 m3 w roku 1980, a godzinowej produkcji gazu z 385 m3 w roku 1960 do 2880 m3 w roku 1980.
Lata 1963-1968 to długo oczekiwana kompleksowa rozbudowa gazowni do zdolności produkcyjnej docelowej 20.000.000 m3 gazu rocznie.

Poniżej zamieszczam zdjęcia gazowni przy ul. Towarowej wykonane przed II wojną światową.

Bibliografia:
[1] "140 lat gazownictwa na Opolszczyźnie", wydawca: Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie. Oddział Zakład Gazowniczy w Opolu, Opole 2002.
[2] Tomasz Foltyn, "Nysa. Odbudowa 1945-56" (praca magisterska).

(zał.1) Plan Nysy z ok. 1929 roku. Niebieskim okręgiem zaznaczono teren gazowni przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 56 raz(y) 818,72 KB

(zał.2) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 168 raz(y) 704,23 KB

(zał.3) Plan budynku gazowni przy ul. Towarowej. Rok 1925.jpg

Plik ściągnięto 44 raz(y) 2,82 MB

(zał.4) Plan budynku gazowni przy ul. Towarowej. Rok 1925.jpg

Plik ściągnięto 33 raz(y) 2,58 MB

(zał.5) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 133 raz(y) 1,78 MB

(zał.6) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 60 raz(y) 392,81 KB

(zał.7) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 56 raz(y) 389,34 KB

(zał.8) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 42 raz(y) 543,67 KB

(zał.9) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg

Plik ściągnięto 46 raz(y) 292,73 KB

ralf · Wysłany: 2018-07-26, 08:14

Fotografie gazowni przy ul. Towarowej, zrobione w okresie lat 1970-1980 (patrz - opisy przy zdjęciach).
Ostatnią fotografię wykonano w tym roku w Muzeum Gazownictwa w Paczkowie.

(zał.1) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1973 roku.

Plik ściągnięto 97 raz(y) 1,07 MB

(zał.2) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1974 roku.

Plik ściągnięto 109 raz(y) 601,56 KB

(zał.3) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1974 roku.

Plik ściągnięto 87 raz(y) 639,66 KB

(zał.4) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1970 roku.

Plik ściągnięto 38 raz(y) 1,26 MB

(zał.5) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1973 roku. Nowa piecownia.

Plik ściągnięto 42 raz(y) 2,35 MB

(zał.6) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1974 roku. Gazownia w chwili gaszenia koksu po zakończeniu cyklu odgazowania węgla i rozładunku komory.

Plik ściągnięto 47 raz(y) 1,16 MB

(zał.7) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1980 roku.

Plik ściągnięto 43 raz(y) 1,25 MB

(zał.8) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1970 roku. Szlakowanie generatora gazu. Pracownik - Władysław Cempel.

Plik ściągnięto 56 raz(y) 1,34 MB

(zał.9) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1970 roku. Obsługa generatora gazu. Pracownik - Władysław Cempel.

Plik ściągnięto 42 raz(y) 1,46 MB

(zał.10) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1976 roku.

Plik ściągnięto 44 raz(y) 261,62 KB

(zał.11) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1975 roku. Suwnica. Załadunek węgla z hałdy do zasobnika wyciągu piecowni.

Plik ściągnięto 41 raz(y) 1,57 MB

(zał.12) Gazownia przy ul. Towarowej.jpg
Ok. 1975 roku.

Plik ściągnięto 96 raz(y) 397,05 KB

(zdj.13) Zasuwy zbiornikowe o średnicy 800 mm, pochodzące z gazowni w Nysie.JPG
Muzeum Gazownictwa w Paczkowie. Lipiec 2018 r. Fot. - ralf.

Plik ściągnięto 49 raz(y) 1,77 MB

ralf · Wysłany: 2018-08-06, 19:24

Kilka fotografii wykonanych w latach 70. XX wieku na terenie gazowni przy ul. Towarowej w Nysie (patrz - opisy przy zdjęciach). Ostatnią fotografię zrobiono podczas budowy gazociągu w Paczkowie ok. 1974 r.

(zdj.1) Ok. 1974 roku. Laboratorium.jpg

Plik ściągnięto 54 raz(y) 1,49 MB

(zdj.2) Ok. 1974 roku. Laboratorium.jpg

Plik ściągnięto 54 raz(y) 1,33 MB

(zdj.3) Ok. 1974 roku. Malowanie zbiornika.jpg

Plik ściągnięto 55 raz(y) 2,38 MB

(zdj.4) Ok. 1974 roku. Rozładunek rur.jpg

Plik ściągnięto 50 raz(y) 1,25 MB

(zdj.5) Ok. 1974 roku. Ćwiczenia Obrony Cywilnej.jpg

Plik ściągnięto 62 raz(y) 1,32 MB

(zdj.6) Ok. 1976 roku. Budynki aparatowni.jpg

Plik ściągnięto 25 raz(y) 2,52 MB

(zdj.7) Ok. 1974 roku. Widok ogólny.jpg

Plik ściągnięto 60 raz(y) 2,85 MB

(zdj.8) Ok. 1974 roku. Budowa gazociągu w Paczkowie.jpg

Plik ściągnięto 59 raz(y) 1,84 MB

ralf · Wysłany: 2018-08-07, 10:38

Zamieszczam kilka zdjęć, które wstawiono już w dwóch ostatnich postach ale teraz dodatkowo opisano je graficznie, identyfikując widniejące na nich obiekty. Dokonał tego długoletni pracownik gazowni w Nysie, któremu serdecznie za to dziękuję.

(zał.1).jpg

Plik ściągnięto 77 raz(y) 516,56 KB

(zał.2).jpg

Plik ściągnięto 105 raz(y) 478,54 KB

(zał.3).jpg

Plik ściągnięto 73 raz(y) 412,62 KB

(zał.4).jpg

Plik ściągnięto 59 raz(y) 338,88 KB

(zał.5).jpg

Plik ściągnięto 75 raz(y) 253,06 KB

(zał.6).jpg

Plik ściągnięto 101 raz(y) 352,79 KB

(zał.7).jpg

Plik ściągnięto 89 raz(y) 434,94 KB

ralf · Wysłany: 2021-06-01, 17:33

Zdjęcia nieistniejącej już od ponad 10 lat odsiarczalni na terenie gazowni przy ul. Towarowej w Nysie. Fotografie pochodzą z nieczynnej już strony internetowej poświęconej Nysie, gdzie opisane były: "Nieistniejący już budynek technologiczny służący do przetwarzania między innymi gazu ziemnego".

Budynek odsiarczalni przy ul. Towarowej w Nysie.jpg

Plik ściągnięto 16 raz(y) 2,5 MB

Budynek odsiarczalni przy ul. Towarowej w Nysie_2.jpg

Plik ściągnięto 28 raz(y) 2,16 MB

Budynek odsiarczalni przy ul. Towarowej w Nysie_3.jpg

Plik ściągnięto 28 raz(y) 1,12 MB

Budynek odsiarczalni przy ul. Towarowej w Nysie_4.jpg

Plik ściągnięto 17 raz(y) 892,46 KB

ralf · Wysłany: 2022-03-24, 10:05

Fotografia przedstawiająca wizytę magistratu i radnych miejskich w nowej gazowni przy dzis. ul. Towarowej w dniu 26 kwietnia 1926 roku. Zdjęcie wykonał nyski fotograf Riedel.

Wizyta magistratu i radnych miejskich w nowej gazowni przy dzis. ul. Towarowej w dniu 26 kwietnia 1926 roku. Zdjęcie wykonał nyski fotograf Riedel.jpg

Plik ściągnięto 17 raz(y) 1,28 MB

ralf · Wysłany: 2023-02-22, 16:56

Zdjęcie nowej gazowni, wykonane nie później niż w 1926 roku.

Nowa gazownia w Nysie (ul. Towarowa). Zdjęcie wykonane nie później niż w 1926 r.jpg

Plik ściągnięto 15 raz(y) 786,36 KB