Forum Historii Nysy

[ralf]

Przed II wojną światową na terenie Sławniowic, z racji prężnie działających w okolicy kamieniołomów, funkcjonowało wiele zakładów kamieniarskich. Niektóre z nich posiadały nawet własne kamieniołomy. Na Forum znajduje się już obszerny opis największej tego typu firmy w Sławniowicach – „Thust”, więc w tym temacie zostaną wymienione i krótko opisane pozostałe:

Oskar Buchmann – zakład marmuru
Oprócz swojej działalności rolniczej Oskar Buchmann prowadził eksploatację dwóch kamieniołomów marmuru, znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobisk firmy „Thust”. Kruszono w nich bloki do dalszej obróbki – na płyty i nagrobki, a następnie sprzedawano je do mniejszych zakładów kamieniarskich w Sławniowicach. Ponadto co drugi dzień wysyłano z tych kamieniołomów dostawę wapna palonego do fabryki celulozy w Koźlu (Cosel). Również niemiecka firma „Villeroy & Boch” kupowała co roku z tego zakładu wagon marmuru do produkcji porcelany. Firma Buchmanna zatrudniała w kamieniołomie 1 brygadzistę, 1 kowala i 10 kamieniarzy.

Karl Marke – kamieniołom marmuru
Kamieniołom „Marke” znajdował się obok kamieniołomów Oskara Buchmanna. Wydobywano w nim niemal całkowicie białe marmurowe bloki do dalszej obróbki w różnych mniejszych zakładach. Niestety nic nie wiadomo o wielkości siły roboczej zakładu. Rodzina Marke wymarła przed 1995 r.

Josef Adolf – zakład marmuru i granitu
W 1910 roku Josef Adolf założył nowy zakład kamieniarski obok zajazdu Heller’a. Przed II wojną światową produkowano tam nagrobki, okładziny ścian, słupy bramne, schody i wiele innych wyrobów. Siła robocza liczyła około 30-40 pracowników. Po śmierci Josefa Adolfa († 20.II.1937) działalność zakładu była kontynuowana przez jego żonę oraz córki – Melindę i Cäcilie, pomimo zmniejszonej liczby pracowników w czasie wojny, którzy musieli wtenczas odbyć służbę wojskową.

Johann Brosig – zakład marmuru
Na początku lat trzydziestych XX wieku Paul Rieger sprzedał gospodarstwo nr 11. Samą ziemię kupił od niego F. Wahner, natomiast budynki nabył Johann Brosig, który przekształcił je w warsztat kamieniarski. Po wysiedleniu Brosig założył nową firmę w Obernkirchen (Dolna Saksonia), którą prowadził jego syn Horst.

Ewald Fickert – zakład marmuru w dawnym młynie
Po ukończeniu kursu kamieniarstwa, Ewald Fickert założył w dawnym młynie zakład obróbki marmuru. Wykorzystywał w tym celu energię wodną, która napędzała młyn. Jaz znajdował się za domem niejakiego Gückel’a. Stamtąd młynówką woda była kierowana do oddalonego o około 500 m młyna. Dzięki nagłówkom zachowanych listów skierowanych do biura parafialnego w Jarnołtowie (Dürr-Arnsdorf) wiemy, że na terenie zakładu znajdowała się krajalnia i szlifiernia, a oferowanymi usługami były prace pomnikowe oraz kładzenie płyt. Liczba pracowników zakładu nie jest znana. Rodzina wymarła przed 1995 r.

Pelz junior – zakład marmuru
Bezpośrednio przy głównej drodze w Sławniowicach znajdował się zakład marmuru, którego ostatnim właścicielem był Josef Pelz junior. Firma została założona jeszcze w XIX wieku przez mistrza kamieniarskiego o nazwisku Reichel. Córka Reichela o imieniu Luzie w 1907 r. wyszła za mąż za mężczyznę o nazwisku Theodor Becke, który w tym samym roku przejął tą firmę. Po przedwczesnej śmierci pana Becke w 1922 r., firma została początkowo zamknięta i sprzedana panu Pelz’owi w 1929 r., który kontynuował jej prowadzenie wraz z inną firmą po drugiej stronie granicy niemiecko-czechosłowackiej.

Alois Dittrich – zakład marmuru
W 1913 roku Alois Dittrich z Burgrabic (Borkendorf) otworzył warsztat marmuru na terenie znajdującym się za budynkiem mieszkalno-handlowym niejakiego Hentschel’a. Rodzina Hentschelów była również właścicielem domu, który zajmowała rodzina Dittrichów. W 1939 r. w zakładzie zatrudnionych było 12 osób. Po wysiedleniu A. Dittrich przeniósł się do Weyhe koło Bremy, gdzie w 1947 r. ponownie rozpoczął działalność, zatrudniając od 2 do 7 pracowników, w zależności od sytuacji na rynku.

Scheithauer & Co – zakład kamieniarski
Dnia 26 września 1925 r. Paul Scheithauer, Alois Elsner i Josef Hauke otworzyli swoją firmę kamieniarską (spółkę) przy strumieniu obok szewca o nazwisku Gückel. W nowo wybudowanym warsztacie z nowoczesnymi maszynami obrabiali marmur i granit. Skupili się tam na produkcji nagrobków. Liczba pracowników zakładu nie jest znana, ale mogło ich być od 10 do 15. W latach 1925/26 wszyscy trzej młodzi przedsiębiorcy wybudowali eleganckie domy w zabudowie bliźniaczej na zachód od ulicy Kirschenstrasse. Pani Scheithauer zbudowała tam później małą fermę drobiu.

Herrmann Böhm – zakład obróbki marmuru
W 1933 roku Herrmann Böhm założył nowoczesny zakład oraz okazały dom mieszkalny na działce o powierzchni 1/2 hektara, którą nabył od swojego przyjaciela o nazwisku Josef Adolf. Surowe, kamienne bloki były cięte do pożądanej grubości i przetwarzane prawie wyłącznie na nagrobki. Co tydzień kamienie zapakowane w drewniane skrzynie, były ładowane na stacji kolejowej w Sławniowicach i wysyłane na cały kraj. W zakładzie pracowało od 10 do 15 osób. Herrmann Böhm pochodził z małego gospodarstwa Böhmów mieszczącego się obok dr. Seidel’a. Jego pierwsza żona zmarła w 1935 r. Małżeństwo miało 3 córki. Herrmann Böhm ożenił się po raz drugi w 1936 roku. W 1937 r. z tego związku urodziła się Hedwig.

Hellmann Elpelt – warsztat kamieniarski
Tuż przy granicy państwowej (niemiecko-czechosłowackiej) znajdował się mały zakład kamieniarski, należący najpierw do rodziny Hellmannów, później do Elpeltów. Niestety brak jest informacji dotyczących tych rodzin.

Josef Adolf – kamieniołom granitu
W połowie lat dwudziestych XX wieku Josef Adolf otworzył kamieniołom granitu na swojej posiadłości przy granicy z Jarnołtowem (Dürr-Arnsdorf). Wydzierżawił go przedsiębiorcy z pobliskiego Kijowa (Kaindorf) o nazwisku Hugo Rother, który wzniósł tam budynki i ustawił lokomobilę do napędzania pomp i wciągarek. Na miejscu produkowano kamienie elewacyjne, filary bramne i kostkę brukową. To właśnie z tego kamieniołomu pochodził kamień, którym pokryto koronę wału zbiornika zaporowego w Otmuchowie (Ottmachau) podczas jego budowy ok. 1930 roku. Materiał był tam stale dostarczany przez pojazdy konne, które wyjeżdżały o godz. 5:00 rano i wracały o godz. 16:00. Z tego samego kamieniołomu pochodziła także kostka brukowa, którą wyłożono główną drogę w Sławniowicach w 1926 roku.

Rocznik – kamieniołom granitu
Około 1923 r. karczmarz o nazwisku Rocznik rozpoczął wydobycie granitu, ale po kilku latach zaprzestał działalności. Po śmierci męża, pani Rocznik sprzedała kamieniołom adwokatowi o nazwisku Knack z Nysy, który ponownie go uruchomił i prowadził prawie do końca II wojny światowej.

Ogólnie mówiąc wydobycie granitu w Sławniowicach miało miejsce na zachód od wsi, w okolicach granicy z Jarnołtowem, gdzie występowała żyła granitowa. Materiał transportowano z tamtejszych kamieniołomów koleją wąskotorową do stacji kolejowej w Sławniowicach, gdzie kamień przeładowywano na linię kolejową normalnotorową. Na początku lat trzydziestych XX wieku kamieniołomy te były już na wyczerpaniu i generalnie przestały być użytkowane, a wąskotorową linię kolejową rozebrano.