Forum Historii Nysy

[ralf]

Zamieszczam rys biograficzny Stanisława Kramarczyka, którego autorem jest Krzysztof Pawlik. Materiał pochodzi ze strony: http://powiat.nysa.pl


"Stanisław Kramarczyk urodził się w dniu 12 czerwca 1904 r., w Krakowie. Ukończył Szkołę Realną w Krakowie, studiował architekturę na Politechnice Lwowskiej (1921–1923), dekorację wnętrz w Krakowskiej Szkole Przemysłu Artystycznego (1923–1924) oraz architekturę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1925–1930). Ponadto studiował malarstwo w pracowni prof. Felicjana Szczęsnego Kowarskiego oraz dekoracje teatralne podczas zajęć prowadzonych przez prof. Karola Frycza. Dyplom inżyniera architekta uzyskał w 1930 r. na Politechnice Lwowskiej.
Przed przybyciem na Śląsk, w latach 1930–1938, pracował na stanowisku starszego asystenta w katedrze rysunków zdobniczych i dekoracji wnętrz Politechniki Lwowskiej. W 1938 r. jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie odbył trzymiesięczną podróż studyjną do Włoch. Od początku 1939 r. był zatrudniony na stanowisku kierownika Biura Projektów Budowlanych Wydziału Powiatowego w Krzemieńcu. Na skutek zawieruchy wojennej stracił pracę. W latach 1940–1943 znalazł zatrudnienie we Lwowskiej Galerii Obrazów, a w 1944 r. w prywatnej firmie budowlanej.
W okresie międzywojennym, poza pracą dydaktyczną na Politechnice Lwowskiej, projektował i uprawiał działalność artystyczną. Udział w wielu konkursach architektonicznych zaowocował m.in. I nagrodą za projekt urbanistyczno-architektoniczny fragmentu śródmieścia Sosnowca w 1935 r. oraz w konkursie na Dom Związku Strzeleckiego i Legionistów we Lwowie w 1937 r. Prócz tego malował. Jego obrazy były wystawiane w latach 1930–1938 w: Krakowie, Lwowie, Łodzi, Warszawie, Krzemieńcu, Brukseli, Budapeszcie, Bukareszcie, Sofii, Malmö i Kopenhadze. Angażował się również w działalność społeczną. Był współzałożycielem i członkiem zarządu oddziału lwowskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich, pełniąc kolejno funkcje sekretarza i wiceprezesa. Ponadto pisał. Opublikował sporo artykułów w prasie lwowskiej na temat aktualnych zagadnień architektonicznych, urbanistycznych i konserwatorskich, wygłosił także kilka odczytów.
W czasie wojny twórczość artystyczna Kramarczyka ograniczyła się do kilkunastu mniejszych prac, a po wojnie, do 1960 r., to – jak to sam określił – „niewielka ilość martwych natur, kwiatów, kilka pejzaży i portretów najbliższej rodziny”, bo też na luksus malowania zabrakło czasu.
Natychmiast po zakończeniu działań wojennych, 11 maja 1945 r., Kramarczyk przybył z Katowic do Nysy z grupą operacyjną Starostwa Powiatowego i objął funkcję kierownika referatu kultury i sztuki. Jednym z najważniejszych zadań referatu było zabezpieczenie muzealiów byłego Muzeum Sztuki i Starożytności (Kunst- und Altertumsmuseum) w Nysie. Muzeum to, założone w 1897 r. i mające siedzibę w Domu Komendanta, nie istniało. Budynek w marcu 1945 r. uległ pożarowi, a zbiory rozproszeniu bądź zniszczeniu. Jeszcze na początku marca 1945 r. najcenniejsze muzealia (wraz z archiwaliami nyskimi i rzeźbami z kościołów nyskich) ewakuowano do Domaszowa koło Jesenika (Republika Czeska), inne do gajówki w Przełęku, a te, które pozostały w budynku muzeum w znacznej mierze uszkodził lub zniszczył pożar. Zbiory numizmatyczne ulokowane w piwnicy skradziono. Kramarczyk natychmiast po przyjeździe do Nysy poczynił starania o odzyskanie zabytków muzealnych znajdujących się w Czechosłowacji, ale bezskutecznie. Muzealia ewakuowane do Przełęku sprowadzono z powrotem do Nysy i zmagazynowano w budynku gimnazjum Carolinum, które jeszcze wtedy nie rozpoczęło działalności dydaktycznej. Z myślą o reaktywowaniu Muzeum Kramarczyk objął ochroną dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego z terenu powiatu nyskiego oraz powiatów pobliskich. Do Nysy trafiły, zarówno przed utworzeniem Muzeum ponownie w 1947 r., jak i w latach następnych, dobra kultury porzucone przez byłych właścicieli okolicznych dworów i pałaców oraz przez zamożniejszych mieszkańców miast. Większe kolekcje sztuki i rzemiosła artystycznego pochodziły z: Biechowa, Głuchołaz, Kałkowa, Paczkowa, Korfantowa, Kopic, Wierzbia i Nysy, a z Lipnik w powiecie grodkowskim pozyskano pokaźny zbiór obrazów na szkle; ich poprzednim właścicielem był dr Radig. Z braku miejsca część przedmiotów zabytkowych została ulokowana w wydziałach Starostwa Powiatowego (niektóre meble i dywany). Obrazy sprowadzone z Biechowa zawieziono do Katowic, a stamtąd do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
Reaktywowanemu po 3-letniej przerwie Muzeum w Nysie początek dała „Wystawa Muzealna” urządzona w lutym 1947 r. w Ośrodku Szkoleniowym Energetyki przy ul. Chopina 24. Znalazły się na niej ocalałe zbiory dawnego Muzeum oraz paramenty kościelne wypożyczone z parafii św. Jakuba. Stanisław Kramarczyk energicznie działał w kierunku nadania Wystawie i Muzeum kształtu instytucjonalnego. W porozumieniu z władzami miejskimi i władzami powiatu nyskiego doprowadził w 1947 r. do wyboru rady muzealnej i uchwalenia statutu Muzeum oraz zapewnienia funduszy na działalność i przydziału stałej siedziby. Siedzibą tą stał się wzniesiony w 1897 r. (to również data powołania do życia Muzeum Sztuki i Starożytności w Nysie) budynek prywatnej kliniki chirurgiczno-ginekologicznej dra Nissena, zajmowany po wojnie przez Polski Czerwony Krzyż i będący w złym stanie technicznym. Muzeum otrzymało w tym budynku pomieszczenia na I i II piętrze, i rozpoczęło remont. Parter i III piętro nadal były użytkowane przez PCK. Starania Kramarczyka o uzyskanie całego budynku przyniosły rezultat po przeniesieniu PCK do byłego kasyna wojskowego po przeciwnej stronie ul. Marcinkowskiego (później Szkoła Muzyczna i Dom Metalowca). Do 1953 r. nowa, druga w dziejach Muzeum, siedziba była całkowicie wyremontowana i wykorzystywana do prowadzenia działalności statutowej. Ekspozycja zajmowała 24 pomieszczenia. Nie skończyły się problemy natury technicznej. Jeszcze przez wiele lat występowały kłopoty z zaopatrzeniem w węgiel, przez co pomieszczenia były w zimie niedogrzane lub nieogrzewane. W efekcie zmniejszyła się frekwencja gości muzealnych. Na skutek usterek budowlanych budynek wymagał stale remontu.
Stanisław Kramarczyk pełnił funkcję dyrektora Muzeum w wymiarze połowy etatu. Drugi półetat przypadał na kierownictwo Pracowni Konserwacji Zabytków. W Muzeum w Nysie pod jego kierownictwem pracowały cztery osoby. Ówczesnymi pracownikami merytorycznymi byli Franciszek Bomba (w czasach niemieckich kierownik Muzeum Sztuki i Starożytności, po wojnie zatrudniony w Zarządzie Miejskim, później w Starostwie Powiatowym w kierowanym przez Kramarczyka referacie kultury i sztuki, a od 1949 do 1958 r. na etacie Muzeum) oraz w latach 1947–1949 legitymująca się dyplomem historyka sztuki i mająca czteroletni staż pracy w Galerii Narodowej Miasta Lwowa Ludmiła Kramarczyk, żona dyrektora. Prócz tego w skład personelu Muzeum wchodziła sekretarka i pomocnica muzealna, od 1953 r. dwie pomocnice.
Wszystkimi niemal sprawami organizacyjnymi Muzeum zajmował się dyrektor Kramarczyk. On również prowadził głównie działalność oświatową, tj. urządzanie wystaw własnych, prelekcje, wykłady, oprowadzanie gości po ekspozycjach i po Nysie. Trudno było powierzać kontakty oficjalne i wystąpienia publiczne Franciszkowie Bombie z uwagi na niedoskonałość jego polszczyzny.
Konserwacja muzealiów rozpoczęła się już w 1945 r. Obrazy konserwował głównie Łukasz Mrzygłód, od 1932 do 1945 r. kierownik warsztatu konserwacji zabytków prowincji górnośląskiej. Warsztat ten mieścił się w budynku Muzeum Sztuki i Starożytności przy ul. Grodzkiej i w 1945 r. spłonął. Mrzygłód pracował po wojnie w Starostwie Powiatowym w referacie kultury i sztuki; przez swego zwierzchnika S. Kramarczyka został oddelegowany do Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Tam w latach 1945–1947 restaurował przede wszystkim obrazy pochodzące z pałacu w Biechowie. Do 1949 r., realizując także zlecenia prywatne, zakonserwował Mrzygłód ok. 20 obrazów ze zbiorów Muzeum w Nysie, w tym największy Francesco Bassana „Ukrzyżowanie”. Konserwację dwóch innych obrazów powierzono w 1949 r. F. Bombie. Przy naprawach mebli zabytkowych (ok. 11 obiektów) pracował w latach 1948–1949 Antoni Figiel z Nysy, a wyroby ceramiczne (6 sztuk) restaurował sztukator nyski Jakub Prasek. We własnym zakresie oczyszczono i zakonserwowano wiele przedmiotów żelaznych i ceramicznych oraz obrazów na szkle. Nad całością prac konserwatorskich czuwał S. Kramarczyk.
W ówczesnych warunkach Muzeum nie miało możliwości prowadzenia samodzielnej działalności oświatowo-wystawienniczej, stąd mało ambitne realizacje wystaw czasowych. W głównej mierze były to wystawy objazdowe, dostarczane przez Muzeum śląskie we Wrocławiu oraz inne muzea. Sam Kramarczyk opracował scenariusz pierwszej „Wystawy Muzealnej” z 1947 r., ekspozycji stałej w budynku przy ul. Marcinkowskiego (1949 r.) i sześciu wystaw czasowych z lat 1950–1957. Przygotował ponadto sześć tekstów odczytów. Frekwencja zwiedzających Muzeum do 1959 r. wyniosła prawie 84 000, co w tamtych czasach należy uznać za sukces.
Jak już wspomnieliśmy, Kramarczyk zajmował się równolegle konserwacją zabytków architektury na śląsku Opolskim. To tylko dzięki niemu powstała w Nysie Pracownia Konserwacji Zabytków, której był kierownikiem i głównym projektantem. Jeszcze przed jej powstaniem kierował zabezpieczaniem zniszczonych w 1945 r. zabytków nyskich – kościoła św. Jakuba, kościoła św. Barbary, Domu Wagi Miejskiej, Pałacu Biskupiego (z myślą o przeniesieniu doń po odbudowie Muzeum nyskiego), Dworu Biskupiego, Domu Kapituły Kolegiackiej, kamienic przy ul. Brackiej. Później ratował zabytki głównie poza Nysą. Do roku 1960 wykonał prace w zakresie inwentaryzacji, konserwacji i rekonstrukcji (projekty architektoniczne) w ponad 70 obiektach zabytkowych w: Raciborzu, Rudach, Głogówku, Białej, Prudniku, Opolu, Grodkowie, Brzegu, Paczkowie, Otmuchowie, Głuchołazach i Nysie.
Część projektów rekonstrukcji zabytków nie uzyskała akceptacji władz administracyjnych i politycznych nie tylko z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej kraju. Kramarczyk naraził się i władzom lokalnym Nysy, i wojewódzkim w Opolu, które chciały pozbyć się problemu fachowej i kosztownej odbudowy zabytków. Wielu decydentów, jak wiadomo, zrobiło majątki i kariery polityczne na rozbiórce zabytków i będących w dobrym stanie budynków mieszkalnych, a w tym na terenie Nysy przeszkadzał im Kramarczyk. Rozpoczęły się szykany. W roku 1956 władze Nysy wydały nakaz ograniczenia powierzchni mieszkaniowej przez dokwaterowanie obcej rodziny do mieszkania, które służyło również jako pracownia architektoniczna. W tym samym roku Miejska Rada Narodowa podjęła uchwałę o wysiedleniu Kramarczyka z Nysy, do czego jednak nie doszło po alarmie w prasie centralnej. 17 grudnia 1957 r. w odbudowywanym kościele św. Jakuba nieznany sprawca wylał na niego z chóru muzycznego kubeł brudnej wody po tym, jak zatrzymano budowę dachu na kościele w związku z zauważonymi przez Kramarczyka błędami konstrukcyjnymi i budowlanymi. Tymczasem, gdyby nie jego rekcja, doszłoby do katastrofy. W roku 1958 inspektorzy Wydziału Finansowego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej przeprowadzili w jego mieszkaniu rewizję, szukając rzekomo ukradzionych dzieł sztuki.
Czarne chmury nad Kramarczykiem pojawiły się w 1957 r. Do tego czasu cieszył się uznaniem władz powiatowych w Nysie oraz dyrektorów muzeów okręgowych w Bytomiu i we Wrocławiu, którym podlegało Muzeum w Nysie. To na wniosek starosty Wincentego Karugi otrzymał w 1946 r. Srebrny Krzyż Zasługi, a na wniosek dyrektora muzeum we Wrocławiu w 1955 r. Medal X-lecia PRL. Po przejściu pod kuratelę Muzeum śląska Opolskiego w Opolu zaczęły się niesnaski, zarzuty niewykonywania poleceń oraz za małych efektów działalności oświatowej; podjęto także kroki w kierunku zamknięcia nyskiej Pracowni Konserwacji Zabytków. Ostatecznie 28 listopada 1959 r. Kramarczyk otrzymał od dyrektora muzeum w Opolu wypowiedzenie pracy w Muzeum w Nysie z dniem 29 lutego 1960 r. Zakazano mu również wstępu do Muzeum w okresie wypowiedzenia. Interwencja podjęta w Ministerstwie Kultury i Sztuki nie dała rezultatu. Decyzje władz terenowych były ostateczne. Dziwnym trafem (!?) w tym samym czasie doszło do wypowiedzenia mu pracy w Przedsiębiorstwie Państwowym Pracownie Konserwacji Zabytków oraz zamknięcia pracowni nyskiej.
W efekcie Nysa pozbyła się jednego z najświatlejszych obywateli miasta, pioniera i autora odbudowy licznych zabytków architektury, cenionego przez władze centralne i innych województw (mimo zastrzeżeń i wbrew własnej woli – także województwa opolskiego), specjalisty w zakresie konserwacji i muzealnictwa. Po utracie pracy i środków do życia Kramarczyk przeszedł na rentę inwalidzką, z uwagi na pogłębiającą się chorobę oczu (astygmatyzm) i w 1962 r. przeniósł się do Wrocławia. Nadal był czynny, oddając się działalności naukowej w ramach nawiązanej już w 1959 r. współpracy z Wrocławskim Towarzystwem Naukowym. Na jego posiedzeniach wygłosił ok. 10 referatów, które zostały opublikowane w streszczeniach jako komunikaty w „Sprawozdaniach Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”. Pisał również artykuły publicystyczne do prasy i polemiki, prowadził ożywioną korespondencję. W roku 1976 zamieszkał w Krakowie. Tam zmarł 27 stycznia 1977 r."

---

Stanisław Kramarczyk.jpg

Plik ściągnięto 26 raz(y) 166,13 KB