Forum Historii Nysy

ralf · Wysłany: 2019-02-11, 16:31 **Zakład energetyczny**

Zamieszczam artykuł pt. "Tajemnice Zakładu Energetycznego", którego autorką jest Krystyna Dubiel. Materiał ukazał się na blogu autorki pod linkiem https://przewodnikponysie.pl/

"W Nysie pierwsza elektrownia wodna powstała na miejscu nieistniejącego już budynku wodociągów z około 1879 r. przy dawnej śluzie nr 16. Stworzony w tym miejscu stopień wodny ułatwiał pobór wody. Zbudowano na nim mały budynek wodociągów.

Podjęto także z czasem decyzję o budowie małej elektrowni wodnej, która mogła dostarczyć potrzebną energię do pompy w miejskich wodociągach. W pierwszym budynku elektrowni wodnej zbudowanym w latach 1915-1917, znajdowała się jedna turbina. W powstałym budynku znajdowała się hala turbiny z niezbędnymi urządzeniami i pomieszczeniami.

Wzrastające zapotrzebowanie na energię elektryczną spowodowało rozbudowę elektrowni w latach 1923-1925. Zachowano jednak istniejący styl architektoniczny budynku. W nim oprócz hali maszyn znalazła się rozdzielnia energetyczna, stacja transformatorowa oraz pomieszczenia biurowe i gospodarcze. Moc nowej elektrowni wyniosła 760 KW.

Elektrownia wodna szczęśliwie przetrwała koniec wojny 1945 r. i w maju została ponownie uruchomiona. W latach dziewięćdziesiątych wymieniono jeden z hydrozespołów na nowoczesny, który był już sterowany komputerem. Gruntowną modernizację elektrowni przeprowadzono w latach 2013-2017. W jej ramach Tauron Ekoenergia sp. z o.o. Przekazał znajdujący się przy elektrowni jaz wrocławskiemu oddziałowi Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Stary jaz, zbudowany jeszcze na ruszcie z bali drewnianych miał konstrukcję przelewowo-zastawkową. Nie najlepszy stan techniczny jazu oraz brak prawidłowego manewrowania zamknięciami spowodował decyzję o jego rozbiórce. Nowy jaz z trzy przęsłowymi zamknięciami klapowymi zbudowano ok.32 m dalej (patrząc w górę rzeki). Obecnie w nyskiej tzw. małej elektrowni pracują dwa turbozespoły z turbinami typu Flygt i Francis oraz generatorami Siemens i Flygt.

Już pierwsze dostawy energii spowodowały powstanie spółki dystrybucyjnej energii elektrycznej w 1923 r. Pierwsza siedziba spółki Überlandwerk Oberschlesien AG znajdowała się w części dawnego szpitala garnizonowego w nyskim Radoszynie. Firma ta obsługiwała zachodnią część prowincji górnośląskiej. Wzrost ilości odbiorców energii elektrycznej spowodował budowę nowej odpowiednio reprezentacyjnej siedziby. Zbudowano ją w latach 1934-1935 w pobliżu rozebranej Bramy Grodkowskiej. Do budowy użyto specjalnie wypalanych cegieł oraz okładziny z trawertynu, które podkreślały wygląd elewacji. Prestiżu nowej siedzibie dodawały zachowane do dziś marmurowe posadzki obszernej klatki schodowej oraz starannie zaprojektowane meble. W wielu pomieszczeniach piwnicznych zamontowano wzmocnione blachą drzwi, które dodatkowo można było zamykać specjalnymi zasuwami. Okna tych pomieszczeń zabezpieczone były żelaznymi okiennicami.

Przy budowie dość długiego budynku zastosowano szczeliny dylatacyjne dzielące gmach na trzy części. Niestety zostały one zatynkowane i nie można ich zobaczyć. Dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności do dziś można podziwiać bardzo ciekawy zespół witraży. Kilka lat po oddaniu budynku do użytku, wielkie pionowe okna na trzech poziomach klatki schodowej w środkowej części zostały ozdobione wykonanymi w Berlinie witrażami. Ich autorem jest August Wagner[1]. Ten największy na Śląsku zbiór witraży o świeckiej tematyce został zaprojektowany przez pochodzącego z Górnego Śląska Ludwiga Petera Kowalskiego. Znajdujące się na parterze postaci można zaliczyć do ówczesnych ludzi pracy, robotników czy inżynierów. Męskie postacie rozdziela witraż z sylwetkami kobiet. Jedna z nich trzyma płonący znicz jak strażniczka domowego ogniska.

Pewną zagadką do rozwiązania jest część witraży z pierwszego piętra. Prawdopodobnie nawiązują one do twórców niemieckiej państwowości. Wśród nich znajduje się łatwo rozpoznawalny portret Fryderyka II oraz żołnierz z karabinem. Na witrażach tego piętra zostały umieszczone herby miast górnośląskich.

Drugie piętro ozdabiają kolejne cztery witraże. Każdy z nich podzielony jest na trzy pola. W każdym z nich przedstawiono scenki rodzajowe opisujące różne zawody. W pierwszym od lewej oknie można zobaczyć przekupki na targu, rybaków oraz górników. Drugie okno obrazuje prace w rolnictwie, siewcę, hodowcę oraz ogrodników. Środkowe okno ponownie poświęcone jest życiu rodzinnemu. Po portrecie całej rodziny można zobaczyć zabawy dzieci oraz ich naukę w szkole. Warto zwrócić uwagę na herb Nysy na pulpicie nauczycielskim. Dalsze witraże ponownie przedstawiają konkretne zawody. I tak w następnym oknie umieszczono postać murarza, kowala oraz stolarza. Ostatnie okno zostało ozdobione postaciami m.in. hutnika, górnika oraz elektryków montujących izolatory na linii elektrycznej.

Witraże te w całości przetrwały okres walk o Nysę oraz późniejszy czas "zagospodarowywania" mienia. Być może podobieństwo stylu witraży do nadal panującego po wojnie sowieckiej wizji socjalistycznego człowieka pracy spowodował, że pozostały na miejscu. Być może postać żołnierza łatwo kojarząca się z wojennym czasem spowodowała, że nikt nie skojarzył postaci pruskiego króla. Kilka lat po wojnie jednak ktoś być może spojrzał świeżym okiem na witraże. Zostały one usunięte i zastąpione zwykłymi oknami. Na szczęście nie zostały zniszczone tylko schowane. Trudno dziś stwierdzić, kiedy dokładnie zmiana ta nastąpiła. Obecni pracownicy określają powrót witraży około lat osiemdziesiątych. Autorka ma nadzieję, że i ta niewiadoma doczeka się konkretnej odpowiedzi. Na podobną odpowiedź czeka historia obrazów namalowanych przez Edwarda Morozowskiego. Jego monumentalny obraz ilustrujący Bitwę pod Grunwaldem ozdabia ścianę pierwszego piętra.

Drugi z większych obrazów tj. Hołd Pruski znajduje się w pobliskiej szkole podstawowej. Jeszcze jeden, nieco mniejszy ozdabia ścianę gabinetu pana Ryszarda Lesickiego. Nie jest znany los mniejszych obrazów, będących portretami ówczesnej władzy. Podczas pochodów I Majowych były one niesione przez pracowników nyskiej energetyki. Brak jest też informacji o dalszych losach ich autora.

Budynek Zakładu Energetycznego przetrwał tragiczny los 1945 r. niemal nieuszkodzony. Jedynie od strony rzeki ściana budynku posiadała niedużą dziurę po pocisku artyleryjskim, którą wkrótce naprawiono. Prawdopodobnie potrzeba elektryczności spowodowała, że budynek nie został wyszabrowany i już w maju 1945 r. do Nysy przybyła grupa 14 osób, która utworzyła Okręgowe Sieci Elektryczne Śląska Opolskiego (nieco skrócona nazwa przez wiele lat funkcjonowała jako OSSO). W 1948 r. podzielono Okręgowe Sieci Śląska Opolskiego na dwa podokręgi z dyrekcjami w Nysie i Opolu. Trzy lata później te dwa podokręgi przekształcono w dwa odrębne Zakłady Sieci Elektrycznych. Decyzją Ministra Górnictwa i Energetyki w 1958 r. zmieniono nazwę na Zakłady Energetyczne. W 1976 r. połączono oba zakłady w jeden Zakład Energetyczny z siedzibą w Opolu. Obecnie Zakład Energetyczny należy do grupy Tauron".

ralf · Wysłany: 2019-03-16, 14:34

Zamieszczam zdjęcia wspomnianych w powyższym poście witraży znajdujących się na parterze klatki schodowej budynku Zakładu Energetycznego przy ul. Bramy Grodkowskiej.

(zdj.1) Dzień 15.III.2019. Witraże w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 41 raz(y) 4,72 MB

(zdj.2) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 27 raz(y) 3,77 MB

(zdj.3) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 20 raz(y) 3,92 MB

(zdj.4) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 31 raz(y) 4,05 MB

(zdj.5) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 20 raz(y) 4,01 MB

(zdj.6) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - parter [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 21 raz(y) 4,3 MB

ralf · Wysłany: 2019-03-17, 07:34

Zdjęcia wspomnianych w pierwszym poście witraży znajdujących się na pierwszym piętrze klatki schodowej budynku Zakładu Energetycznego przy ul. Bramy Grodkowskiej.

(zdj.1) Dzień 29.V.2013 r. Witraże w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 46 raz(y) 4,05 MB

(zdj.2) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 33 raz(y) 4 MB

(zdj.3) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 32 raz(y) 4,14 MB

(zdj.4) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 31 raz(y) 4,03 MB

(zdj.5) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 19 raz(y) 4,08 MB

(zdj.6) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 33 raz(y) 4,34 MB

(zdj.7) Dzień 29.V.2013 r. Fragment jednego z witraży w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 22 raz(y) 3,69 MB

(zdj.8) Dzień 29.V.2013 r. Fragment jednego z witraży w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 23 raz(y) 3,63 MB

(zdj.9) Dzień 29.V.2013 r. Fragment jednego z witraży w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 25 raz(y) 3,67 MB

(zdj.10) Dzień 29.V.2013 r. Fragment jednego z witraży w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 22 raz(y) 3,9 MB

(zdj.11) Dzień 29.V.2013 r. Fragment jednego z witraży w Zakładzie Energetycznym - I piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 16 raz(y) 3,54 MB

ralf · Wysłany: 2019-03-18, 10:25

Fotografie wspomnianych w pierwszym poście witraży znajdujących się na drugim piętrze klatki schodowej budynku Zakładu Energetycznego przy ul. Bramy Grodkowskiej.

(zdj.1) Dzień 15.III.2019 r. Witraże w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 44 raz(y) 4,65 MB

(zdj.2) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 30 raz(y) 3,46 MB

(zdj.3) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 24 raz(y) 3,52 MB

(zdj.4) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 25 raz(y) 3,4 MB

(zdj.5) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 25 raz(y) 3,39 MB

(zdj.6) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 28 raz(y) 3,88 MB

(zdj.7) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 14 raz(y) 3,54 MB

(zdj.8) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 17 raz(y) 3,74 MB

(zdj.9) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 26 raz(y) 3,86 MB

(zdj.10) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 22 raz(y) 3,84 MB

(zdj.11) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 23 raz(y) 3,6 MB

(zdj.12) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 14 raz(y) 3,56 MB

(zdj.13) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 29 raz(y) 3,81 MB

(zdj.14) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 36 raz(y) 3,8 MB

(zdj.15) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 20 raz(y) 4,04 MB

(zdj.16) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 23 raz(y) 3,62 MB

(zdj.17) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 23 raz(y) 3,72 MB

(zdj.18) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 22 raz(y) 3,71 MB

(zdj.19) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 22 raz(y) 3,64 MB

(zdj.20) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 21 raz(y) 3,54 MB

(zdj.21) Dzień 29.V.2013 r. Witraż w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 19 raz(y) 3,65 MB

(zdj.22) Dzień 29.V.2013 r. Fragment witraża w Zakładzie Energetycznym - II piętro [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 16 raz(y) 3,32 MB

Bolek · dawniej Op-Ony Dołączył: 21 Lis 2017 Posty: 90

Dla zainteresowanych tematyką w Nyskich Szkicach Muzealnych IX/2016 ukazał się artykuł Tomasza Foltyna pt. "Utworzenie i początek działalności Okręgowych Sieci Elektrycznych Śląska Opolskiego w Nysie (OSSO) w latach 1945–1952".
http://www.muzeum.nysa.pl/web.n4?go=1295

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Budynek Zakładu Energetycznego przed 1945 r.

1.jpg

Plik ściągnięto 73 raz(y) 2,56 MB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Dane statystyczne UWO z 1935 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 22 raz(y) 692,07 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan trasy kabla nN Pilkendorf (Pielgrzymowice) - UWO Neisse z 1933 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 335,28 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Góra - Rutki (Gr. Guhrau - Rautke) - UWO Neisse z 1930 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 34 raz(y) 103,58 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Gracze - Kolonia Leśna (Waldsiedlung - Graase) - UWO Neisse z 1940 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 26 raz(y) 94,52 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Grodziec I i II (Groditz und Kol. Walde) - UWO Neisse z 1934 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 132,83 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Jaczowice (Jatzdorf) - UWO Neisse z 1930 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 24 raz(y) 111,74 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Tarnica (Dornfeld) - UWO Neisse z 1940 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 31 raz(y) 108,42 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan linii nN Tułowice Małe (Theresienhutte) - UWO Neisse z 1933 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 22 raz(y) 118,81 KB

Neisse · Dołączyła: 01 Gru 2017 Posty: 259

Plan RS Niemodlin (Schaltstation Falkenberg) - UWO Neisse z 1933 r.

Źródło: Muzeum Energetyki w Niemodlinie - Marian Osipiuk: www.muzeumenergetyki.org

1.jpg

Plik ściągnięto 31 raz(y) 161,5 KB