Forum Historii Nysy

[ralf]

Przewodnik pt. "Führer durch Neisse und Umgebung" autorstwa J. Mücke, wydany w Nysie w 1887 roku przez F. Huch's Buchhandlung. Jest to najstarszy jaki znam przewodnik po Nysie. W swojej treści zawiera plan Nysy w skali 1:8000.

Z treścią pozycji można się zapoznać na stronie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej pod linkiem: KLIK-1 lub KLIK-2.

Pozycję tą wstawiam ponadto w całości do pobrania poniżej w pliku PDF.

---

Strona tytułowa przewodnika z 1887 r.jpg

Plik ściągnięto 84 raz(y) 484,51 KB

Przewodnik po Nysie - 1887 r.zip.pdf

Pobierz Plik ściągnięto 779 raz(y) 5,85 MB

[franciszek jan]

W załączeniu moje tłumaczenie najstarszego przewodnika po Nysie:

Nysa i okolice - Przewodnik
J. Muecke - 1887

Miasto powiatowe i twierdza w rejencji opolskiej prowincji pruskiej Śląsk, położone 35st 0min 3sek długości wschodniej i 50st 28min 15sek szerokości północnej, po obu stronach Nysy Kłodzkiej – dopływu Odry, 186 m npm. Według ostatniego liczenia ludności (1.12.1885) miasto miało 21837 mieszkańców – w tym 4781 wojska. Według podziału wyznaniowego: 16713 katolików, 4728 protestantów i 396 osób wyznania mojżeszowego. Nysa jest siedzibą powiatu, sądu powiatowego, kolejowego urzędu ruchu i innych, oddziału celnego 1 kl., stolicą księstwa nysko-grodkowskiego, różnych urzędów państwowych i obwodowych itd. Ponadto siedzibą różnych urzędów twierdzy takich jak: dowództwo 6-go korpusu armii Wrocław. W nyskim garnizonie jest jeszcze sztab 12-tej dywizji, 23-ciej i 24-tej brygady piechoty i 12-tej brygady kawalerii, zaopatrzenie 12-tej dywizji 23-go regimentu piechoty i 1 oraz 2 batalion 63-go pułku piechoty, sztab 21 pułku artylerii polowej, sztab 2-go batalionu artylerii lekkiej (konnej) – 6-go pułku, 6-ty batalion saperów i dowództwo 1-go batalionu pułku granicznego nr 23.
W mieście jest 6 kościołów katolickich (w tym św. Jakuba, krzyżowców, jezuitów) dwa kościoły ewangelickie i jedna synagoga.
Do kształcenia mamy 1 królewskie gimnazjum katolickie, 1 państwowe gimnazjum realne, szkoła gospodarstwa – zimowa, szkoła wojskowa, dwie szkoły dla dziewcząt, 1 szkoła handlowa, szkoła zawodowa i 3 katolickie szkoły elementarne.
Do działalności dobroczynnej mamy do dyspozycji główny szpital księstwa biskupiego, szpital miejski z azylem dla bezdomnych i miejski przytułek dla ubogich, dom pracy przymusowej, królewski lazaret, okulistyka, dom dla księży emerytów, ewangelicki dom sierot i 3 katolickie, dodatkowo ochronka dla małych dzieci prowadzone w domu rodzinnym „szarych sióstr” – Elżbietanki i zakon sióstr Karola Boromeusza; które przy tym opiekują się chorymi.
Ze względu na uwarunkowania twierdzy w mieście nie mógł rozwinąć się wielki przemysł. Godne uwagi są położone w mieście i najbliższej okolicy: tartak parowy Apfelda (dawniej Harttmanna) – Innere Maehrengasse (Słowiańska), w głębi Maehrengasse, fabryka oleju Hucha, duży młyn z 12-toma mlewnikami v. Langendorff, miejska gazownia i wodociągi, warzelnie piwa Adam i spadkobiercy (ostatni na Rochus), browar mieszczański – dosłownie buergerliche Brauhaus (Schicke) - jak również fabryka mebli „Zrzeszenia Tischner”. Na Dolnej Wsi – odległej od dawnego przedmieścia Starego Miasta o pół godziny drogi – jest fabryka maszyn i kotłów parowych F. Weigla, zakład budowy maszyn i odlewnia żeliwa Hann i Koplowitz, fabryka maszyn von Jaschke, fabryka przyborów kreślarskich A. Szneider, warzelnia piwa Pringsheima i liczni rzeźbiarze występujący w okolicznych wsiach. Doliczyć należy dwie drukarnie Baer – Plac Kościelny i Letzel – ul Biskupia, 4 zakłady litograficzne i wiele dużych cegielni, zakłady garncarskie, fabryka świec woskowych, farbiarnie, 2 fabryki octu, gorzelnie, fabryki pierników itp. Wzrostowi przemysłu odpowiada ożywiony handel zbożem, owocami strąkowymi, cebulą i roślinami przyprawowymi, nasionami, węglem i materiałami żelaznymi, świeżymi owocami, warzywami, skórami, wołowiną itp.
Te przedsięwzięcia przedstawiono w izbie handlowo-przemysłowej w Opolu. Poza tym na miejscu jest oddział banku krajowego, filia banku śląskiego zrzeszenia we Wrocławiu i trzy prywatne instytucje bankowe i towarzystwa pożyczkowe.
Pojawiły się miejscowe gazety: Neisser Zeitung i Prasa Nyska – ogłoszenia – Neisser Anzeiger, oraz dwie urzędowe - Neisser Kreisblatt i Neisser Stadtblatt.
Nysa posiada znaczące ujecie wody. Rozwinięte są stowarzyszenia liczące około 80 związków ku spotkaniom zawodowym oraz do zaspokojenia potrzeb cielesnych i duchowych w dziedzinie nauki, sztuki, muzyki i śpiewu, towarzystwa i przyjemności.
Miasto ma przeważnie szerokie i proste ulice, zabudowane regularnie i posiadające interesujące stare kamienice szczytowe, oraz duże nowe budowle. Składa się z właściwego miasta na prawym brzegu Nysy z obszernym rynkiem i wieloma mniejszymi placami, oraz z Frydrychowa – w przewadze z budowlami militarnymi. Posiada piękne promenady po obu brzegach Nysy, przed bramą wrocławską jak i aleje spacerowe przeważnie na zewnętrznych i wewnętrznych stokach umocnień fortecznych, oraz liczne publiczne ogrody wypoczynkowe. Stare natarczywe wezwanie jako zarzewie do gorączkowych zmian w osuszaniu rowów fortecznych miasto przegrywało najdłużej. Nysa ofiaruje gościom nie tylko przyjemny pobyt, ale służy jako dogodny punkt wypadowy w urokliwe bliższe i dalsze okolice.

Historia:
Od dawnych czasów powstała na prawym brzegu Białej – tam gdzie dziś przed bramą celną są rozbudowane urządzenia forteczne – słowiańska osada, która to w 962 roku przez Mieszka I została wyniesiona do rangi grodu (miasta). Było to późniejsze Stare Miasto w Nysie. Na początku XIII wieku pomiędzy Białą a Nysą Kłodzką na wyrównanym ostrowie założono niemieckie miasto na prawie flamandzkim. W następstwie dogodnego położenia miasto rozwijało się bujnie i stało się rezydencją biskupów – książąt – wrocławskich oraz stolicą księstwa biskupiego. W 1267 roku epidemia zabrała 5000 mieszkańców – dowód ówczesnej wielkości miasta. Za panowania Przecława z Pogorzeli ok. 1355 roku miasto otoczono murami zaopatrzonymi w wieże. Mury zamykały tylko nowe miasto i dwór biskupi. Przed bramą celną leżało otwarte Stare Miasto, gdzie znajdował się kościół św. Jana, szpital i fundacja krzyżowców jak i mały kościół św. Mikołaja. Przed bramą wrocławską wykazywano później przedmieście przy kościele św. Krzyża, a przed bramą ziębicką także i kościół św. Katarzyny. Przed bramą bracką również i konwent braci mniejszych św. Franciszka.
W wojnach husyckich w 1428 roku miasto doznało wiele okropności. Stare Miasto zostało zniszczone, ale książęce mury oparły się atakowi husyckich hord, a 8 marca 1428 roku mieszczanie pod wodzą księdza doktora J. Schwobesheim i mistrza szewskiego A. Hoeslera stoczyli zażarty bój zmuszając husytów do odwrotu. W 1489 roku wprowadzono cechy i rzemiosła. 22 września 1513 roku wybuchł duży pożar miasta. W latach 1524/25 spłonęło pół miasta i doszczętnie zamek biskupi. W 1572 roku zaraza zabrała ponownie 2000 mieszkańców. Pod rządami biskupa Andrzeja v. Jerzin 1585-1596 opracowano plan opasania miasta zamkniętymi murami z 6-cioma basztami, a otwartego Starego Miasto zamknięcia systemem umocnień. Jeszcze w czasie wojny 30-to letniej kończono prace przy fortyfikacjach; jednakże umocnienia Starego Miasta zaniechano. Miasto ucierpiało okropnie w tej wojnie. Pierwszy raz zostało zdobyte w 1621 r. przez margrabię Johana Georga von Joegerndorf. We wrześniu 1632 r. zostało zdobyte przez Sasów i Duńczyków. Ci sami jeszcze w tym samym roku ponownie wkroczyli z Austrii (brak bliższych danych), w 1633 r. zaraza zabrała w sumie 3000 ofiar. W 1642 r. 16 lipca Szwedzi pod komendą Liliehoecka zażądali dużej kontrybucji.
Gdy w pierwszej wojnie śląskiej prusacy oblegali miasto, komendant austriacki von Roth polecił zburzyć przedmieścia. Po silnym oblężeniu, które jednak musiało być przerwane, 1 listopada 1741 r. miasto skapitulowało i przeszło pod panowanie Fryderyka, który przekształcił go w zamkniętą twierdzę kładąc 28 marca 1742 r. kamień węgielny pod fort Prusy na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej.
Pomiędzy fortem a brzegiem Nysy powstał jeszcze Frydrychów. Od 24 sierpnia do 6 listopada 1758 r. miasto było oblegane przez Austriaków pod dowództwem generała de Ville i generała zbrojmistrza Barona von Harsch. Oblężenie powtórzono. W sierpniu 1769 r. miało miejsce w Nysie pamiętne spotkanie Fryderyka Wielkiego i cesarza Józefa II.
W niekorzystnej wojnie 1806/7 francuski generał Vandamm oblegał miasto przez 114 dni zdobywając je po kapitulacji 1 czerwca 1807 r. W latach 1875/77 poszerzono wąskie bramy twierdzy, w następstwie przeprowadzenia górnośląskiej linii kolejowej okrążające miasto urządzenia forteczne odsunięto – co umożliwiło dalszy rozwój. Odtąd miasto zyskało pod każdym względem. Powstały nowe budynki rozwijające miasto i nadające mu dostojny elegancki charakter.

Pobyt:
Hotele - Liebigs Hotel („Drei Kronnen”) w Rynku, hotel „Kaiserhof” – Krzywoustego, hotel „Zum Schwarzem Adler” i „Zum goldenem Stern” – oba w Rynku, hotel „Zum weissem Schwan” – Krzywoustego i Piastowska
Gospody: „Zum weissen Ross” – Rynek, „Zum blauen Hirsch” i gospoda Zocka – obie ul Wrocławska, „Zum Tiger” - K. Miarki.
Restauracje we wszystkich gospodach – dodatkowo w bud. Magistratu (Stadthaus) , Rieger, Schneider – wszystkie w Rynku, Minchner Keller i Erbs – Krzywoustego.
Aumuller - handel winem, Lustig (restauracja) i browar Adam – wszystko ul. Wrocławska, handel winem Kienemund – (Querstr.), Preisner – Wałowa, browar mieszczański (Brauhaus) - K. Miarki, „Rote Haus” i Simmlich – Frydrychów. Restauracja ogrodowa „Ercholung” – na wyspie, ogródek koncertowy Schicke i restauracja Brinschwitz – Innere Maehrengasse (Słowiańska) jak i restauracja w domu strzelców, lokal ogrodowy Mayera i browar Erbs przy Al. Wojska Polskiego. Wino Aumueller – Wrocławska, Kienemund – Querstrasse, Hielscher – Mittelstrasse (Frydrychów).
Piwo: we wszystkich wymienionych restauracjach i gospodach.
Kawa i słodycze: cukiernia Kalesky – bud. magistratu, restauracja Riegersa w Rynku i cukiernia Rupprecht – Wrocławska.
Papierosy: Neumann i Guttmann w Rynku, Quitteck i Huenerfeld – Krzywoustego, Buchmann – Wrocławska i wszystkie kramy korzenne (Specereilaeden).
Kąpiele: Kąpielisko Wiktoria – kąpiele ciepłe i zimne w wannach, łaźnie porowe irlandzkie, rzymskie i rosyjskie – w Rynku i u Auerbacha – na Hauptwall (?).
W lecie dodatkowo basen kąpielowy Wolfa, kompleks basenów na rzece Nysa Kł., urządzenia basenowe Schapersa w „Ercholung”. Okulistyka - doktor Klein – ul. Wrocławska 57.
Msze: katolickie w kościele św. Jakuba w niedziele i święta z kazaniem o 9-tej. Suma o 10-tej. Oprócz tego codziennie od 5.30 do 9-tej skupienie modlitewne. W pozostałych katolickich kościołach i ewangelickich w niedzielę i w piątek o 9-tej.
Bank i kasy wymiany: oddział Reichsbanku i oddział Banku Śląskiego. Usługi bankowe Hugo Gloger, oraz Brieger senior i Brieger junior – wszystko w Rynku.
Księgarnie: F. Huch (J. H. Musshoff) J. Graveur (J. G. Neumann) i Hinze – wszystko w Rynku. Huss i Hofmann – obaj na Celnej.
Informacja turystyczna - Zrzeszenie Gór Sudetów: F. Huch Księgarnia (H. Musshoff) – Rynek. Atelier fotograficzne: Metzner (Kensky) i Jentsch – Kaiserstrasse, Voelkel – Rynek.
Klimat: Średnia temperatura roczna +6,5 st. Najwyższa w lipcu +17 st. C, najniższa średnia w styczniu -7 st. C. Stacja meteorologiczna (Schulstrasse).

Rozrywki:
Muzyka - W lecie niedzielne koncerty militarne w 3-cim lub 4-tym publicznym ogródku. W tygodniu poza piątkiem i sobotą tzw. koncerty zamówione. Zimą w niedziele koncerty w sali 2-go lub 3-go ogródka. Poza tym w każdej porze roku muzyka wojskowa od 12 do 1 w budynku miejskim (Stadthaus) w nieokreślonych dniach. Jeszcze teatr w budynku teatru miejskiego przy Wałowej od listopada do końca stycznia regularnie przedstawia sztuki dramatyczne.

Główne zwiedzanie:
Budynek magistratu z okazałą salą, wieża ratuszowa, Dom Starej Wagi, katolicki kościół farny i budynki reprezentacyjne, kościół pojezuicki i nowy kościół ewangelicki (jeszcze w budowie).
Punkty widokowe: w mieście – wieża ratuszowa (zgłaszać w biurze policji) i pół godziny od miasta pomnik wojenny przy Otmuchowskiej.

Komunikacja:
Kolej - dworzec położony na wschód – 10 minut z Rynku.
Linie kolejowe: 1 – Nysa – Grodków (26km) – Brzeg (47km) – Oława (53km) – Wrocław (89km).
2 – Nysa Otmuchów (17km) – Paczków (27km) – Kamieniec (38km) i dalej Koenigszeit (Jaworzyna Śląska)– Legnica, jak i do Kłodzka, Międzylesia i do Pragi, oraz Strzelina i Wrocławia.
3 – Nysa – Nowy Świętów (12km) – Głuchołazy (18km) i dalej Jaegerndorf (Krnov)– Opawa – Ołomuniec – Wiedeń, lub Nysa – Nowy Świętów – Prudnik (28km) – Głogówek (50km) – Koźle (75km) i dalej na Górny Śląsk.
4 – Nysa – Friedland (Korfantów – czyżby plany uwzględniły trasę przez Korfantów?) – Opole (jeszcze w budowie).
Poczta: urząd pocztowy przy Rynku Garncarskim otwarty w lecie od 7 – 1 oraz po południu od 2 – 8-mej. W niedziele święta od 7 do 9 oraz po południu od 5 do 8-mej. W zimie otwarty od 8-mej rano.
Omnibus pocztowy - dwa razy dziennie do Sławniowic (Gross Kunzdorf) o godz. 9 rano i o 3,30 po południu za 1,5 Marki i na Widnawę (19km) za 1,5 M. Telegraf w budynku poczty z całodobową obsługą.
Dorożki: w dzień z miasta na dworzec i odwrotnie po 50 fenigów – każda osoba więcej po 10 Pf od osoby. Na Słowiańską, koszary nr 8, strzelnicę, ogródek restauracyjny Erbs po 80 Pf za osobę plus 20 Pf za każdą dodatkową osobę. Na Dolną Wieś, Zagłoby, Al. Wojska Polskiego (Rochus) na strzelnicę i do Sellerie (stara droga na Skorochów – ostatni posterunek o pięknym położeniu ) po 1,25 M od osoby, dla każdej osoby więcej po 25 Pf. Bagaż – ponad 50 funtów po 20 pf. Bagaż ponad 100 funtów do uzgodnienia.
Przejazd na czas: a) 1,5 M/godz. od osoby – zaprzęg jednokonny; b) 2 M/godz. – zaprzęg dwukonny. Każde rozpoczęte 15 min – a) 40 Pf, b)50 Pf.
Taryfa nocna od 10 do 5 rano (zimą do 6-tej) o 50% droższa. Dalsze przejazdy do uzgodnienia.
Każdy dorożkarz jest zobowiązany w zarządzie dorożek okazać stan dorożek. Rynek - Plac Defilad.

Zwiedzanie:
Zaczynając od dworca pojawiają się nowo zabudowane kwartały. Na początku ulicy Kolejowej po prawej stronie położony jest królewski zarząd ruchu kolei żelaznych – imponujący surowy budynek zamknięty pięknym ogrodem. Na wejściu w elegancką nową sąsiednią zabudowę znajduje się gazownia miejska, dalej na prawo nowoutworzony Plac Zwycięstwa (Kopernika). Przez Bramę Wrocławską po prawej stronie z wieżą o wysokości 103-ch stóp wchodzimy w szeroką ulicę Wrocławską. Najpierw na lewo widzimy Rynek Garncarski, mało ozdobne koszary nr II i dalej parafialny kościół ewangelicki, którego ceglana fasada pochodzi z XV wieku. Następnie wystaje ewangelicka szkoła elementarna prawie zakończona koszarami nr I. Przy Rynku Garncarskim znajduje się budynek poczty cesarskiej i telegrafu – dostojny, surowy. Dalej duży budynek katolickiej szkoły chłopców. Przez krótką Garncarską wracamy na Wrocławską i widzimy po jej lewej stronie Piękną Studnię – arcydzieło sztuki kowalskiej z 1686 r. Główny ruch miasta koncentruje się w Rynku. Gdy tam wkroczymy, po prawej stronie, przy targu zbożowym jawi się modernistyczny Stadthaus z 1876 r.; gdzie na parterze znajduje się restauracja, cukiernia i winiarnia – kawiarnia E. Kalesky. Na piętrze natomiast duża wspaniała sala i biura magistratu. Przez Targ Rybny kierujemy się do starego mało ozdobnego garnizonowego kościoła ewangelickiego z czasów księstwa – nie używany już. Pod nim znajduje się główna straż, z tyłu za starym ratuszem z 1502 r. (obecnie policja i kasa kaemmereikasse) strzela w powietrze zbudowana w 1499 r. prawie 90-ciometrowej wysokości smukła wieża ratuszowa. Przez ul Kościelną docieramy do katolickiego kościoła parafialnego św. Jakuba. Dzisiejszy kościół stoi w miejscu spalonego mniejszego. – Wybudowany w latach 1425-1430 w stylu gotyckim. Mury mierzą 80 stóp wysokości. Niezwykły, drewnianej konstrukcji dach mierzy 80 stóp i ma pośrodku smukłą wieżyczkę. Wnętrze trójnawowe zostało odnowione za czasów księcia kardynała v. Hessen – Darmstadt w latach 1677 -79 w stylu renesansowym. W kaplicach, w przyziemiu po obu stronach kościoła, są godne zwiedzenia ołtarze i rzeźby. Nadzwyczajny jest znajdujący się po lewej stronie pomnik biskupa Jana Sitscha (1608), w kaplicy Heinricha – piękny renesansowy ołtarz i pomnik biskupa Gerstmanna (1585). Na ostatnim filarze po lewej stronie, przed chórem, pomnik biskupa Sebastiana Rostocka. Duży obraz na ołtarzu jest dziełem włoskiego mistrza. Obok zakrystii pomnik biskupa Jana von Salza z czerwonego ortoklazu, z tyłu ołtarza głównego osobliwy pomnik biskupa Wacława (1419) i wyżej, w obudowie churu ołtarz skrzydłowy z 1502 r. z interesującą drewnianą malowaną snycerką. Dalej w kaplicy bocznej wejścia na chur pomnik biskupa Baltazara v. Promnitz (1562) z czerwonego ortoklazu i biskupa Kacpra v. Logau (1574) z szarego piaskowca. Godna zwiedzenia jest kamienna chrzcielnica z kunsztowną kratą (1617) i wspaniałe organy. Niedokończona, rozpoczęta w końcu XV wieku, dzwonnica (3 piętra) z potężnego ciosanego piaskowca, z ozdobnymi gzymsami, stoi o kilka kroków z lewej strony kościoła. W tyle dwór parafialny z instytutem zakonu żebraczego – najstarszy instytut szkolny na Śląsku założony w 1413 r. przez proboszcza Pudek dla osieroconych chłopców. Przy Placu Kościelnym, po prawej stronie, położona jest nowa katolicka szkoła dla dziewcząt. Następnie przez Querstrasse osiągamy przy Wałowej zbudowany w 1852 r. obszerny dobrze wyposażony teatr miejski z prostą fasadą. Na końcu Wałowej z lewej strony królewska komendantura, a po prawej młyn biskupi. Z Placu Kościelnego wchodzimy na ulice Biskupią, gdzie po lewej stronie mamy dom nr 72 (logo trzy gołębie) godny zobaczenia i budynek stowarzyszenia oficerów. Naprzeciw budynek katolickiego zrzeszenia i na końcu tegoż dawna rezydencja biskupów. W tym pałacu miało miejsce pamiętne spotkanie Fryderyka Wielkiego z cesarzem Józefem II w 1769 r. W tym dostojnym budynku znajduje się obecnie urząd skarbowy i sąd powiatowy. Nad pobliskim kanałem bielawskim znajduje się Dwór Biskupi – najstarsza rezydencja biskupów wrocławskich. Dalej na prawo przy Rynku Solnym znajduje się dwuwieżowa – ukończona w 1692 r. – świątynia jezuitów; obecnie jako kościół gimnazjalny i również jako katolicki kościół garnizonowy, z bogatą fasadą. Wewnątrz w ołtarzu kamienna rzeźba Affingera z 1860 r. – otwarty grób Matki Bożej z ciałem o ponadludzkiej wielkości. Królewskie gimnazjum ukończone razem w 1622 r. przez arcyksięcia Karola, a zbudowane przez sprowadzonych do Nysy Jezuitów. Przy Rynku Solnym znajduje się dom macierzysty zakonu szarych sióstr i budynek królewskiego składu artylerii. Przez ul Szkolną (Sobieskiego) udajemy się ku szerokiej ulicy Celnej, gdzie przy Bramie Celnej (lub Prudnickiej) znajduje się restaurowany w 1880 r. zdobiony wewnątrz i zewnątrz kościół mieszczański. Na wyjściu z ulicy Celnej znajduje się pomnik – fontanna trytona. Skręcamy w ulicę Bracką, tu znajduje się ukończone w 1870 r. miejskie gimnazjum realne, a po prawej konwent krzyżowców zbudowany w 1720 r. w stylu renesansowym, z kościołem bogatym w malowidła, powiązanym z klasztorem sióstr miłosierdzia, domem sierot i szpitalem. Z ulicy Brackiej wchodzimy do Rynku. Na Placu Parad znajduje się zbudowany w 1602 r. Kaemmergebeude, zwany domem wagi miejskiej, z interesującą fasadą, w której przyziemiu znajduje się waga miejska i urząd miar i wag, a wyżej miejska kasa oszczędności i zakład kredytowy. Na lewo ulicą Berlińską (Krzywoustego) kierujemy się nowo założoną promenadą Kaiserstrasse ku wspaniałym nowym budynkom przed dużym młynem, następnie Mostową przez Młynówkę do ewangelickiego kościoła garnizonowego - surowa budowla neogotycka z imponującą wieżą (jeszcze w budowie). Dalej udajemy się, mając po jednej stronie smukłe topole, ku ogródkowi Erholung z piękną salą i dalej ku koszarom nr VIII – dawna fabryka prochu z mieszkaniami komendanta 12-tej dywizji. Wracamy na Mostową, przechodzimy przez most Berliński (Kościuszki) na Frydrychów, mając po lewej stronie Luiza Plac (Pl. Kilińskiego), dawniej Brettermarkt, koszary nr IV z biurem zarządu garnizonu, a na prawo królewski urząd zaprowiantowania. Na końcu wysadzanej lipami Breite Strasse (Ujejskiego), po prawej stronie znajduje się garnizonowy lazaret. Następnie przez wewnętrzną barierę jerozolimską przy cieślarni Schindlera (Schindler Zimmerplatz) naprzeciw kościoła jerozolimskiego z grobowcem poety Józefa v. Eichendorffa udajemy się na powrót przez wzmiankowaną barierę na Plac Eichendorffa, gdzie obok pomnika poety znajduje się jego dom. Przy Mittelstrasse (Głowackiego) w dole po prawej stronie znajduje się kościół dominikanów. Przez ulicę Górną dochodzimy do fortu Prusy, gdzie zaznawał spokoju Fryderyk Wielki w obrębie trzech powiązanych komnat. Mała kamienna prostokątna tablica informuje "18 stycznia 1744 r.". W kazamatach fortu od 16 lutego do 17 maja 1794 r. był osadzony francuski generał Lafayette aż do czasu wydania go w ręce Austriaków do Bruenn (Brno). Z ulicy Górnej ścieżka prowadzi wprost do pobliskich budowli fortecznych i położonego w obniżeniu cmentarza garnizonowego z pomnikiem poety Neumanna. Wracając Koenigstrasse (Kościuszki) mijamy po prawej stronie Berg –Aptekę, pierwszą noclegownię pruskich królów, od Fryderyka Wielkiego do Fryderyka Wilhelma IV – o czym przypomina tablica. Po lewej stronie mijamy koszary nr VI i równoległe do ulicy koszary nr V (surowa budowla forteczna), na prawo - „Czerwony Dom” (browar) - jest to najstarszy budynek Frydrychowa. Z Koenigstrasse kierujemy się w ocienioną lipami Neissedammstrasse (Szlak Chrobrego), po lewej jawi się już Wilhelm Platz - plac ćwiczeń nyskiego garnizonu. Następnie po tej samej stronie widzimy arsenał – imponująca surowa budowla, dalej państwowa szkoła wojenna i dawna Reduta Kapucyńska. Przechodzimy przez most Wrocławski mając po lewej stronie zaporę stopnia wodnego i ponownie przez Wieżę Wrocławską do właściwego miasta.

Drogi spacerowe:
1. Każdy przyjezdny, który jeszcze nie zna twierdzy powinien uzyskać pozwolenie; tym południowym wyjściem z budynku stacyjnego na prawo od terenu dworca, następnie w lewo przez Wallstrasse (B. Śmiałego), gdzie zaczynają się nowe obwałowania dworcowe, z licznymi kazamatami, pomieszczeniami amunicyjnymi i strzelnicami ćwiczebnymi, które oferują laikom interesujący widok. W połowie drogi zaprasza do zboczenia restauracja Heinrichsbrunn z ogródkiem Mrugalla. Następnie ulica prowadzi przez Kanał Bielawski, ciągle w linii fortów, przy północnym wyjściu z dworca w kierunku mostu Wrocławskiego.
2. Dalej przez ten most wchodzimy na Szlak Chrobrego (Neissedammstr). Po lewej stronie mamy ogródek koncertowy Schicke i pomnik wojenny upamiętniający lata 1870/71, najpierw restauracja Brinschwitz z ogródkiem. Cofamy się Szlakiem Chrobrego (Neissedammstr.) ponad most Roehmera w kierunku budynku strzeleckiego - z ogrodem – i stąd wysadzaną w 1678 r. lipową aleją w kierunku ogródka Meyera i browaru Erbs z ogródkiem rozrywkowym na Rochus (Aleja W. Polskiego) – ok. 3km. Najpierw kierujemy się ku cmentarzowi pod którym znajdują się tarasowo urządzone ogrody ewangelickie, dalej przez uporządkowane i artystyczne grobowce i pomniki ze śląskiego marmuru. Tu znajduje się grób Binzera – poety dawnych pieśni junackich: „Zbudowaliśmy państwowy dom ..”. Ulica prowadzi do pojedynczej kawiarni z ogrodem, ze strzelnicą wojskową wraz z restauracją i dalej lasek sokoli (orli) – dębowy park - do restauracji Neugebauera z ogródkiem. Pod drzewami liściastymi i krzewami ograniczającymi z jednej strony z zagłębionym nurtem Nysy Kłodzkiej i tzw. rozwalonych wzgórz, z drugiej strony dochodzimy do miejsca pielgrzymkowego Mariahilf – w mowie ludu „do obrazu” (ok. 5 km). Nowy kościółek i położone w tyle na zboczu stacje drogi krzyżowej. Jeszcze 15 min i wchodzimy na krawędź wzgórza Auberge skąd na tle Gór Kłodzkich i Pradziada mamy rozległy widok na dolinę miasta Nysy ze strzelistą wieżą ratuszową i wysokimi kościołami - jako najkorzystniejszy. Spacer dobiega końca.
3. Przez Frydrychów do cmentarza jerozolimskiego na Otmuchowską, po lewej stronie mamy pomnik wojenny (3 km). Stąd piękny widok na miasto zamknięte w tle górami o zróżnicowanej wysokości i ciemnymi przesmykami. Na pierwszym planie soczyste łąki z drzewami liściastymi przecięte srebrną wstęgą Nysy Kłodzkiej. Bez wątpienia najbardziej urokliwy krajobraz. W lewo do chłodni Adama, przez wzgórza dostajemy się do restauracji Davidshoehe i Sellerie – ostatnie wojskowe stanowisko z pięknym położeniem. Powrót na skróty przez Frydrychów piaszczystą ocienioną doliną fortów.
4. Przez Bramę Celną – Prudnicka – Jagiellońska (Neustadter Chausse) na Dolną Wieś (2 km) do browaru z restauracją i ogródkiem Pringsheim - „Judenschenke”. Dolna Wieś posiada duże znaczenie w zaopatrzeniu i uprawie warzyw dla Górnego Śląska i austriackich terenów górskich – poprzez rozwinięte ogrodnictwo.
5. Przez Bramę Wrocławską na Podzamcze (Aussere Maehrengasse), wysadzaną czereśniami ul. Grodkowską do wzgórza kaplicznego (Kapellenberg) - 4 km, z pomnikiem upamiętniającym wyzwolenie 1813/15. Obelisk – dzieło kowalskie na marmurowym cokole – z pełną polotu inskrypcją bohaterskich czynów wojowników księstwa Nysko-Grodkowskiego. Cały przegląd – jak na pocztówce - na miasto, dolinę Nysy Kłodzkiej, aż do gór z jednej strony i rozszerzający się teren w kierunku Wrocławia z drugiej strony, czyni to pięknym ten mały spacer.

Większe wycieczki:
6. Goświnowice - wozem w 3/4 godz. lub piechotą 1 i 1/2 godz. przez Jędrzychów. 1170 mieszkańców, gospoda, browar i wiejska karczma, zakład przemysłowy, zamek i park należą do ministra Friedenthala. Dwa kościoły – katolicki we wsi i ewangelicki oddalony o 1/4 godz. Góry (Wachberge) – widok, również naprzeciw położona Kreuzberg (G. Krzyżowa?) - dobra panorama.

7. Kopice - 1/2 dnia pociągiem o 11.30 przed południem do Starego Grodkowa 3/4 godz., następnie piechotą 1,5 godz. Przez park do wsi i na zamek Kopice, barona Szafgotsch. Zamek zbudowany na styl gotycki zaprasza swoimi wieżami, wieżyczkami, wykuszami, kariatydami, blankami, posągami i wspaniałością ponad wszystko (wewnątrz jest niedostępny). Przy zamku kuszą kwietniki, z tyłu duża szklarnia. Przed zamkiem duża rozmaitość budynków, urządzeń ozdabiających plac i położony staw z ptactwem wodnym. Wejście do niego osłaniają normalnej wielkości miedziane jelenie, do tego jeszcze z lewej strony na podwyższeniu francuska kartaczownica z ostatniej wojny. Po bokach i przed zamkiem rozpościera się rozległy park ze wspaniałym drzewostanem. W nim sztuczne ruiny z dostępną wieżą i niezbyt daleko od nich pomnik wojenny poświęcony weteranom walk 1870/71 pochodzących z posiadłości barona. Dobra restauracja zamkowa „goldenem Greifen” zaprasza do wejścia. Wieczorem do domu - około godz. 6 pocztowym omnibusem do Grodkowa (3/4 godz.). Miasto liczy 4500 mieszkańców. Gospody – Baer, Ritter, Zimmermann i browar Schefflera. Stąd pociągiem o 9.15 do Nysy.

8. Głuchołazy 1/2 dnia. Pociąg jedzie przez cudowną pagórkowatą okolicę z widokiem na pobliskie góry – do Nowego Świętowa (12 km). Wieś liczy 700 mieszkańców, browar w pobliżu Katternbergu (wzniesienie) - dobry widok na Sudety. W pobliżu dworca Petersheide - duży zagospodarowany las. W Nowym Świętowie przesiadka i w 10 min do Głuchołaz (18 km.) Dworzec kolejowy odległy od miasta o 1/2 godz. Głuchołazy liczą 6600 mieszkańców. Gospody: Deutsze Haus, Waldschlossel, browar Tschersich, Kaufmann Glatzel – piwiarnia i winiarnia z ogródkiem, Kaiserhof – na dworcu, znaczące zakłady i katolickie seminarium szkolne. Głównym punktem przyciągającym jest urocza promenada na Holzberg (G. Parkowa - Chrobrego) z jej przemieszaniem lasu, pól i rzeki Białej jak i oba zakłady wodolecznicze: Juppe – Zdrój i Ferdynand – Zdrój z dobrymi restauracjami i ogródkami. Następnie promenada prowadzi wśród lasu i pól przez ruchomy most przez Białą do Teufelskanzel (diabelska ambona) – wystająca skała z pięknym widokiem na dolinę u stóp. Gdy Holzbergiem udamy się dalej dotrzemy leśną drogą do pięknej kapliczki św. Anny, wieży Jadwigii, wzgórza Wilhelma (?) itd. Za górą 1,5 – 2 godz. możemy osiągnąć romantyczną górską wieś Podlesie (Schoenwalde) z gospodą Weidel blisko austriackiej granicy.

9. Zlate Hory (Zuckmantel). Z Głuchołaz do wysoko położonej gospody „Golf von Florenz”, którą mijamy, stąd zbaczamy przez Lerchenfeld (Skowronków) i Jarnołtówek w romantyczną Pokrzywną (Wildgrund) zwaną też „Śląską Szwajcarią" – tam i z powrotem 3 godz. i w godzinę do Złotych Hor. Austriackie miasto graniczne z 5000 mieszkańcami. Gospody: Graber, Rose i Goldener Stern i uroczo położony w lesie zdrój doktora Anjela. Tam godzinę drogi do wysoko położonego miejsca pielgrzymkowego Mariahilf. Schlossberg z ruinami grodu Edelstein i w tyle kapliczka św. Anny, również dalej Taborfelsen (G. Poprzeczna?) z ruinami sztolni górniczych (Pinki), porośnięte kamienie z lewej strony, nad miasteczkiem kapliczka św. Rocha i mierząca 890 m. wysokości Biskupia Kopa zaprasza do wejścia. Ze Zlatych Hor dobrą romantycznie położoną drogą przez górskie okolice Endersdorf (Ondrzejovice), Podlesie (Schoenwelde), Salisfeld (Salisov) do Niklasdorf (Mikulowice). Tam gospody Kronprinz, Deutches Haus – obie z ogródkami i przez Czerwone Wzgórze (roten Berg) do Głuchołaz. Ta wycieczka wymaga jednego dnia.

10. Jesenik. a) wozem do Białej Nyskiej (8 km) - z cukrownią zamkiem i parkiem barona von Falkenhausen, do Kopernik (mijamy bokiem), Kamienna Góra (12 km) z kamieniołami granitu i wspaniałym widokiem na otoczenie. Następnie przez Kaindorf (Kijów), Nadziejów do Burgrabic obok jadłodajni „zur Guce” przez austriacką granicę. W lewo droga prowadzi do Sławniowic ze znanymi kamieniołami marmuru i do Saubsdorfu (Supikovic). Gospody: Bergmann i Graenz. Z racji znanych kamieniarskich zakładów marmuru i szkoły zawodowej nazywane śląskim „Carrara”. Przy dalszej jeździe trakt położony pod dużymi strzelistymi skałami – udostępnione przez zarząd Sudetów groty wapienne warte zwiedzenia. Powyżej Sandhuebel (Piseczna) i Boehmischdorf (Czeska Ves) droga prowadzi dalej przy nurcie Białej do Harichstein (Na Straszidlach) i Reineltstein (Rychleby) i do Jesenika.
b) z Nysy pociągiem do Głuchołaz. Stąd wozem przez Mikulowice ku romantycznie położonemu kościołowi i dużej fabryce fezów (Feselfabrik). Przy niej Breitenfurt (szeroki bród ?), na górskie zbocze najpierw położonego Kaltseifen (przysiółek Piseczna) z zakładem drzewnym, przez cieśninę skalną do Sandhuebel (Piseczna) i do Jesenika. Linia kolejowa z Głuchołaz do Jesenika przez niżej wymienione miejscowości (tylko zamiast Breitenfurt przez Groeditz), wiodąca ciągle górskimi zboczami powstrzymywanymi z jednej strony rzeką Białą, jest w budowie i obiecuje tym samym nadzwyczaj interesującą jazdę. Jesenik - gospody: Krone, Kretschmar, Ehrlich, Kaiser, Kronprinz, Radecki, Stern. Przyjemne miasto, 6000 mieszkańców, otoczone górami z pięknym zbudowanym w 1883 r. kościołem katolickim i położonym przy drodze do Głuchołaz kościołem ewangelickim. Ten ostatni neogotyk z granitu przez księżnę Mariannę Niderlandzką zbudowany. Stary zamek z fosą wodną, różnorodny przemysł bieliźniarski i piękne ogrody (wypoczynkowe i Raymann'sche, miejski las).

11. Grafenberg (pensjonat) – główny punkt wycieczek oferuje w bliskich górach światowej sławy Grafenberg Zdrój – kolebka wodolecznictwa i miejsce urodzenia wynalazcy Vincenza Priessnitza. W niecałą godzinę stromo w dół ku pięknej willi, bezpośrednio przy budynku sanatoryjnym, z dużą salą, w lewo do i. Annenhofe (?), z którego balkonu widok na bliskie i dalsze okolice. Górna część góry zwana Schindlerhaeuser - własność nestora hydroterapii i następcy V. Priessnitza dr Józefa Schindlera. Urocze ścieżki spacerowe ciągną się aż do pobliskiego lasu, ku pojedynczym - przeważnie zaopatrzonym w kamienne tablice - przyległym źródełkom, w górę na Nesselkoppe (Studniczni Vrch) z widokiem na dolinę Nysy. Z tak zwanego Koppensdomu, gdzie ciągną się promenady kurortu, rozciąga się wspaniały widok na leżące u stóp miasto i pobliskie szczyty górskie. Z Jesenika pozwolimy sobie na wycieczkę do Lindewiese (Lipowa Wieś), Reihwiesen (Rejviz),Bad Karlsbrunn (Karlova Studenka), na Pradziada, do Bruennelheide (?), Hochschar (Szerek) itd.

12. Widnawa, wozem 1/2 dnia przez Zamłynie, Siestrzechowice (tu stary zamek), Kwiatków, Buków i Kałków, do austriackiego miasteczka granicznego Widnawa (19 km) - 2600 mieszkańców, z państwowym gimnazjum wyższym. Gospody: Jung, Foerster, Poppe. Stąd dalej do Gotteshausbergu (?) przy Friedebergu (Żulowa), ku ruinom grodu Kaltenstein (może chodzi o Stare Podhradi).

13. Prudnik, 1/2 dnia pociągiem przez Nowy Świętów i Szybowice - 28 km.
Gospody: Goldener Kreuz, Anker, Schwarzem Adler, cukiernie Witte i Rothera. Miasto liczy 16100 mieszkańców, z dużą tkalnią adamaszku i Bleichen (bielidła) von Fraenkel – jego pałac przy zakładach. Klasztor braci miłosierdzia z dużym szpitalem. Piękną promenadą 1/2 godz. od miasta znajduje się góra Kapliczna z domem księży, przyjemnym kościólkiem i pięknym widokiem. Z Prudnika można podjąć wycieczkę do Bartsdorfu (Bernartice), Hennersdorfu (Jindżichov), Johannesthal (Janov / Janov u Krnova) itd.

14. Hennersdorf, 1/2 dnia pociągiem przez Głuchołazy na austriacki Śląsk (34 km). Gospody - Schlossbrauerei, Forner, Bannert z zamkiem i parkiem barona von Kleina. Piękny park z pomnikiem Schillera bywa udostępniany gościom. Spacer w górę doliną prowadzi do Marktflecken Johannesthal (gospody: Heinz i Schittenhelm, u stóp Silberkoppe).

15. Jaegerndorf – 1 dzień drogi koleją z Głuchołaz i Oberstdorfu (?) – 56 km. Miasto na austriackim Śląsku - 13000 mieszkańców. Gospody: Kaiser, Reichsadler, Krone, Tirole, Loewe, kawiarnie Austria, Schulhaber, Frieben. Duże uprzemysłowienie, zakłady rozrywkowe, państwowa średnia szkoła realna, zamek książęcy Liechtensteinschen i garnizon z batalionem piechoty pierwszego pułku. Żaden gość nie zaniecha wizyty w Burgbergu (?) - 1/2 godz. wspinaczki od centrum miasta. Widok stamtąd dookoła jest wspaniały. Na jego wierzchołku króluje rozpostarty, czesto odwiedzany kościół pielgrzymkowy jak i wiele restauracji. 20 min od Burgbergu rozdzielone z tymże przełęczą na gołej stromiźnie piaskowca wznoszą się rozciągnięte dumnie nad okolicą ruiny grodu Lobenstein (Schellenburg).

16. Lądek - wozem 1 dzień przez Otmuchów – gospody: Stern, Gottwald. Miasteczko - 3000 mieszkańców, z wysoko położonym zamkiem (widoki). Następnie przez Trzeboszowice do austriackiego miasteczka granicznego Jawornik (gospody: Kronprinz, Deutsche Haus, Foerster) – 3400 mieszkańców. Ponad miastem na wysuniętej skale zamek Johannesburg – letnia rezydencja biskupów wrocławskich z pięknym parkiem i widokiem.
Następnie: a) wozem przez romantyczny Krautenwalder Grund, powyżej Krautenwalde z nowym wspaniałym kościołem (neogotyk) i interesującą drogą, po prawej często odwiedzane miejsce pielgrzymkowe Maria de Saletta, licznymi zakrętami pod górę ze wspaniałym widokiem i w dół do Lądka Zdrój.
b) piechotą przez Schlossberg, przez park i pola w dół, przez posiadłość Freya, poprzez tartak parowy książęcy, dalej wysoce romantyczny Krebsgrund (rakowe miejsce?), tutaj wzdłuż strumienia 1 i 1/2 godz. do tartaku w tyle (prosty budynek gospodarczy). Przed nim, na spadzistej skale „drobny marzyciel” – zamek Reichenstein (Złoty Stok), następnie do skrzyżowania dróg, powstający potok tylko z prawej w górę przez las (łagodna droga) do samotnej Schwarzberghaeusern i w dół przez wieś Karpenstein (restauracja Stein’s, ruiny po lewej stronie na stromej stożkowej górze – zapewne chodzi o ruiny zamku Karpień) – do Lądka. Lądek – śląski odwiedzany kurort. Gospody: Schloessel, Deutsche Haus, Merkur, Krone, Loewe itd. Wspaniały nowy zdrój Maria, piękne promenady oraz wspaniałe bliskie I dalekie wycieczki.

17. Kamieniec - 1/2 dnia pociągiem przez Otmuchów i Paczków w godzinę do Kamieńca. Dworzec kolejowy odległy ok. 2,7 km. od niżej położonej miejscowości. Kamieniec – wieś ponad 900 mieszkańców (Browar – Schwarzem Adler) z dawnym klasztorem cystersów i odnowionym kościołem. Wieść głosi, że Fryderyk Wielki, podczas 7-letniej wojny, znalazł się tu zagrożony przez austriackiego żołnierza. Byłby ujęty do niewoli, gdyby go opat Tobias Stusche nie przebrał w szaty liturgiczne i razem z trzema zwykłymi zakonnikami nie wezwał do nabożeństwa w kościele. O tym wydarzeniu przypomina tablica pamiątkowa w kościele. Z tyłu za klasztorem na wzgórzu położony jest zamek – znany śląski pałac, obecnie w posiadaniu księcia Albrechta von Preussen (Regent von Braunschweig). Zmarła w 1883 r. księżna Marianna der Niederlande kazała zbudować go w latach 1838-1863 według planów Schinkela. Potężne schody stanowią wejście na plac z dużą fontanną, z którego swobodne wspaniałe schody przez trzy przerywane tarasy wiodą na portal złożony z dziewięciu gotyckich łuków, na których z każdej strony jeszcze sześć małych dołącza. Zamek osadzony na potężnym czworokącie z ustawionymi w narożnikach czterema okrągłymi wieżami. Zbudowany z łupku, oprawy okienne, gzymsy i szczyty wykonano dodatkowo z glazurowanej kolorowej cegły palonej otacza dziedzińce, gdzie wiedzie szerokie wyłożone mozaiką i asfaltem wejście. Część wysokich łukowych okien ma kolorowe przeszklenie, które szczególnie w kaplicy jest kunsztownie osadzone z wielu małych kawałków, a wykonane w Monachium. Kaplica jest bardzo bogato wyposażona, otrzymała ambonę wysokiej jakości artystycznej, doskonałą chrzcielnicę marmurową, wspaniałą drewnianą sztukaterię. Krucyfiks w ołtarzu jest spod ręki mistrza Raucha. Pośrodku kaplica jest przedzielona wspaniałym filarem. Na kaplicy, z prawej strony, osadzony jest pokój pastora, na lewo biblioteka, której ściany wykonano kunsztownie z drewna dębowego. W zamku znajdują się najwyższej klasy arcydzieła i wspaniałe malowidła, poza tym jest srebrna komnata. Sala przyjęć z obramowaniem marmurowym okien w ciągu gotyckich sklepień jest podtrzymywana przez dwa marmurowe silony (?), z wymalowanym sufitem sali jadalnej, z żeliwnymi krętymi schodami prowadzącymi do wieńca wschodniej wieży są szczególnie godne zobaczenia. Pałac posiada około 100 komnat i sal. Sześć wieżyczek znajduje się w zewnętrznych murach opasujących, w których też znajdują się godne zwiedzenia stajnie końskie. Wysokiej klasy wodotryski na tarasach przed zamkiem czynne są jedynie w niedzielę i czwartek. Na północnej stronie zamku pomnik upamiętniający wojnę 1870/71 – Victoria trzymetrowej wysokości na jedenastometrowym granitowym cokole. Na tyłach zamku rozległy park. Z tarasów piękny widok na dolinę Nysy Kłodzkiej i góry Złotego Stoku. Na miejscu jest nowo wybudowany kościół ewangelicki – wspaniała surowa budowla, godna zwiedzenia. Z Kamieńca pociągiem do Kłodzka, stąd albo przez Mittelsteine (Ścinawa Średnia)) i Wuenschelburg (Radków) na Heuscheur lub przez Habelschwerdt (Bystrzyca Kłodzka) do Bad Langenau (Długopole Zdrój) do Woelfelsfall i na Spitzberg (Włodnicka Góra) - wspaniały widok na Kotlinę Kłodzką i dalej 4400 stóp w górę na Śnieżkę lub z Kłodzka omnibusem przez Althaide (Polanica Zdrój) do uzdrowisk Reinerz (Duszniki) i Kudowej.


Opis do planu Nysy z 1887 roku:
1. Liebig's Hotel – Rynek koło baru mlecznego.
2. Kaiserhof Hotel – Róg Piastowska – Krzywoustego naprzeciw poczty.
3. Weisser Schwan Hotel – Piastowska – Krzywoustego (Hotel Piast)
4. Goldner Stern - Rynek obok „Belfastu”
5. Schwarzer Adler - j. w.
6. Weisses Ross – Rynek przed wlotem Krzywoustego
7. Blauer Hirsch – Wrocławska okolice pawilonu „Chemik”
8. Zack’s Gasthof – Wrocławska naprzeciw „pięknej studni”
9. Zieger - K. Miarki
10. Buergerkirche – Prudnicka mały kościółek.
11. Dominikanerkirche – K. Dominikanów.
12. Kościół ewangelicki parafialny – dawny św. Barbary
13. Kościół ewangelicki garnizonowy – rozebrany po II wś, na wyspie.
14. Kościół pojezuicki - na Rynku Solnym.
15. Kościół katolicki – Bazylika św. Jakuba.
16. Kościół krzyżowców – k. św. św. Piotra i Pawła.
17. Klasztor szarych sióstr – Elżbietanki na Rynku Solnym.
18. Klasztor sióstr miłosierdzia - E. Gierczyk za kościołem św. św. P i Pawła.
19. Priesterhauskirche – dom księży emerytów przy kościele św. Franciszka (B. Grodkowskiej)
20. Synagoga – K. Miarki
21. Dwór biskupi, skład artylerii – Lompy.
22. Kolejowy Urząd (Zarząd) Ruchu – ul Kolejowa obok ronda.
23. Fortyfikacje – ul. Górna
24. Zarząd Garnizonu – na początku zabudowy za mostem Kościuszki, po lewej stronie.
25. Lazaret garnizonowy – „Medium” ul Ujejskiego.
26. Gimnazjum – „Carolinum”
27. Kaemmereigaebaude – Dom Starej Wagi.
28. Dom Zrzeszenia Katolików – ul Biskupa Jarosława naprzeciw Pałacu Biskupiego.
28. Szkoła wojenna - rozebrany po II wś. gmach przy Szlaku Chrobrego.
30. Komendantura – Ognisko Plastyczne przy Grodzkiej.
31. Powiatowy Urząd Sądowy – Pałac Biskupi przy B. Jarosława.
32. Urząd Powiatowy – róg A. Krajowej i Krzywoustego naprzeciw poczty.
33. Landschaft (dom zastawny) - róg Celnej i Brackiej.
34. Officiers Resource - przy Pałacu Biskupim.
38. Gimnazium realne – Szkoła Podstawowa nr 5.
39. Budynek miejski (magistratu) - róg Rynek/ Siemiradzkiego.
40. Teatr miejski – Wałowa ob. Dom Kultury.
41. Koszary I – Wałowa (rozebrane po II wś.).
42. Koszary II - Wałowa /Chodowieckiego
43. Koszary III – przy starym więzieniu Piastowska – Dąbrowszczaków.
44. Koszary IV – Na wałach (Ujejskiego – Pl. Kilińskiego).
45. Koszary V – Kościuszki Gim. Nr 3.
46. Koszary VI - Przy Poniatowskiego.
47. Koszary VII – na terenie fabryki samochodów.
48. Koszary VIII – baraki w parku rozebrane po ostatniej powodzi.
49. Koszary IX – Bastion św. Jadwigi.
50. Koszary X – w bastionie, tam gdzie teraz jest Urząd Miasta i Gminy.
51. Koszary Kapucyńskie (Reduta Kapucyńska) – Szlak Chrobrego.
52. Hangard Bast. 3 – B. Śmiałego (to może być obecny „Krab”).
53. Brinschwitzer Garten - obiekt przy Bramy Grodkowskiej
54. Erholung – kompleks wypoczynkowy przy Wyspiańskiego – częściowo rozebrany po wojnie
55. Schicke's Garten – Słowiańska (dawne kino "Lotnik")
56. Schuetzenhaus–Garten - za mostem przy A. W. Polskiego (obecnie Akwa).

[franciszek jan]

Treść mego tłumaczenia zainteresowała jednak kogoś. Na FB w dziele PROjekt Nysa ukazał się pierwszy fragment poświęcony trasom spacerowym w dawnej Nysie. Szkoda, że autorka nie napisała skąd pobrała zamieszczone tłumaczenie.

[Bolek]

Jeśli chodzi o linię kolejową do Opola przez Korfantów, to faktycznie taki pierwotnie był plan. Jednakże hrabia Pückler właściciel dóbr korfantowskich nie zgodził się na przebieg kolei w tym rejonie, więc poprowadzono ją przez Łambinowice. Do połączenia Korfantowa koleją chciano wrócić w okresie budowy kolejek powiatowych, ale ostatecznie do tego nie doszło tak jak poprowadzenie linii ze Ścinawy do Białej.