Forum Historii Nysy

[kacper1993]

część lakierni

---

zabudowania.jpg

Plik ściągnięto 41 raz(y) 47,07 KB

[kacper1993]

Hala produkcji nys w czasie montażu citroena

---

pierwotna hala produkcji nysa.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 37,45 KB

[kacper1993]

Prace przy polonezie

---

pracownicy fsd.jpg

Plik ściągnięto 53 raz(y) 78,15 KB

[kacper1993]

Taśma produkcyjna

---

taśma produkcyjna 2.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 88,09 KB

[kacper1993]

Wózki komunikacyjne

---

wózki komunikacyjne.jpg

Plik ściągnięto 30 raz(y) 56,32 KB

[kacper1993]

silnikownia

---

silnikownia.jpg

Plik ściągnięto 42 raz(y) 76,95 KB

[kacper1993]

Prace pod maską citroena

---

taśma produkcyjna.jpg

Plik ściągnięto 32 raz(y) 79,5 KB

[kacper1993]

---

taśma produkcyjna 5.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 78,72 KB

[kacper1993]

Berlingo

---

citroen berligo.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 91,23 KB

[kacper1993]

Otwarcie

---

kataforeza.jpg

Plik ściągnięto 47 raz(y) 59,62 KB

[kacper1993]

Delegacja rządowa w hali równolegle montowanych Polonezów i C15

---

wizyta premiera.jpg

Plik ściągnięto 54 raz(y) 78,99 KB

[ralf]

Krótka historia zakładów produkujących samochód Nysę w latach 1947-1973.

---

Historia zakładów produkujących samochód Nysę.jpg

Plik ściągnięto 46 raz(y) 2,99 MB

[ralf]

Zdjęcie wykonane w dniu 28 września 2013 roku, ukazujące główną bramę wjazdową na teren dawnego FSD przy ul. Szlak Chrobrego. W tle widać zniszczony na skutek parukrotnych prób wysadzania budynek dawnej lakierni.

---

Dzień 28 września 2013 r. Widok na bramę główną dawnej FSD przy ul. Szlak Chrobrego [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 73 raz(y) 2,65 MB

[ralf]

Fabryka samochodów w Nysie wyrosła z funkcjonującego tuż po wojnie przy ul. Słowiańskiej zakładu produkującego meble stalowe. Później profil działalności zakładu oraz jego nazwy zmieniały się. Wyglądało to chronologicznie tak:

• Fabryka Mebli Stalowych „Zachód” (od 1948)
• Zjednoczenie Fabryk Okuć i Sprzętów Metalowych - Przedsiębiorstwo Państwowe Wyodrębnione - Zakład nr 10 Nysa ul. Słowiańska 16 (od lutego 1949)
• Fabryka Sprzętów Metalowych „Zachód” (od stycznia 1951)
• Zakłady Samochodowe w Nysie przy ul. Szlak Chrobrego 6 (od lipca 1954)
• Zakłady Budowy Nadwozi Samochodowych (od grudnia 1954)
• Fabryka Samochodów Dostawczych (od 1968)
• Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie - Zakład Samochodów Dostawczych w Nysie (1986-95)
• Daewoo-FSO Motor Sp. z o.o. - Zakład Samochodów Dostawczych w Nysie (1996)
• Nysa Motor Sp. z o.o. (2001)
• Polska Fabryka Samochodów (2003) - dzierżawca hal w Nysie.


Do tej pory na Forum przedstawiono i opisano niektóre obiekty, które w II połowie XX wieku należały do fabryki samochodów w Nysie. Były to:

• arsenał (magazyny hal "D" i "W")
• hala
• willa przy ul. Prądzyńskiego 5 (departament zapewnienia jakości Daewoo-FSO)
• kasyno oficerskie (m.in. sala szkolenia Daewoo-FSO)
• reduta Kapucyńska (magazyn upłynnień Daewoo-FSO)
• magazyn
• etablissement „Kaisergarten”
• magazyn prowiantowy (hala produkcji samochodów „Nysa”, później hala montażu „Citroena”)
• areszt wojskowy
• budynek sali gimnastycznej Szkoły Wojennej


Tuż po wojnie, w 1946 roku, w wyniku komasacji dwóch świeżo upaństwowionych fabryk, tj.: Fabryka Mebli Stalowych "Primissima" z Chorzowa oraz Fabryka Kas Pancernych "Kalesse" z Katowic, tworzy się zalążek nowego zakładu produkcyjnego, którego produkcja zostaje przeniesiona do Nysy. Okres styczeń-czerwiec 1948 r. to najbardziej zintensyfikowany czas przenoszenia i instalowania sprzętu z dwóch ww. dawnych fabryk. W lutym 1948 r. kierownictwo nad nowym przedsiębiorstwem obejmuje Wacław Gajdzik. W tym samym roku zakład otrzymuje nazwę Fabryka Mebli Stalowych „Zachód”. W maju 1948 r. rozpoczyna się wstępna produkcja sprzętu metalowego. Formalną zgodę na zlokalizowanie fabryki przy ul. Słowiańskiej 16 i uruchomienie tam zakładu przemysłowego wyrażono (dopiero) w piśmie z dn. 12 czerwca 1948 r. W początkowym okresie działalności fabryki jej zasadnicza produkcja to przede wszystkim meble stalowe, takie jak: łóżka, szafy, biurka, stoliki i szafki nocne. Wszystko to (zwłaszcza o przeznaczeniu szpitalnym i koszarowym) stanowi 80% produkcji zakładu. W mniejszym zakresie zakład wykonuje kasy pancerne, kasetki ręczne czy skrytki pocztowe. W tym czasie istnieją cztery wydziały: wydział produkcji mebli stalowych W-1, wydział produkcji kas pancernych W-2, wydział lakierni W-3 oraz wydział stolarni W-4. W końcu roku 1948 r. fabryka posiada 512 pracowników, w końcu 1950 r. - 352 pracowników, a w końcu 1952 r. - 587 pracujących (w tym 90 kobiet). Początek 1950 roku to zmiana specjalizacji zakładu w zakresie wytwarzania sprzętów metalowych. Zakład rezygnuje z produkcji łóżek wszelkich typów i siatek materacowych. W czerwcu 1952 roku następuje całkowita zmiana dotychczasowego charakteru produkcji - zakład rozpoczyna budowę nadwozi samochodowych typu specjalnego. W tym okresie następuje adaptacja budynków na hotele robotnicze przy ul. Ogrodowej 2, Marcinkowskiego 8, Chopina, Prudnickiej oraz 1-go Maja. Tworzy się odrębny dział produkcji, któremu podporządkowuje się:

• Wydział Przetwórczy „TN”, w skład którego wchodzą dwa oddziały: prasowni i obróbki ręcznej. Kierownikiem wydziału jest W. Czerechowski.
• Wydział Nadwozi „TS”, do którego należy wykonawstwo szkieletów nadwozi łącznie z montażem nadwozia z podwoziem. Kierownikiem wydziału jest M. Woźny.
• Wydział Wykańczalni „TW”, zajmujący się wykańczaniem i wyposażaniem nadwozi na gotowo. Wydziałowi podlega magazyn półfabrykatów. Kierownikiem wydziału jest T. Bartoszek.

W 1953 roku do użytku oddaje się: strażnicę przeciwpożarową (25 czerwiec), budynek „C” (administracyjny) oraz magazyn materiałów łatwopalnych (30 czerwca), centralną kotłownię (12 październik), a dalej budynek socjalny przy hali „A”, budynek kuźni, budynek straży przemysłowej, ogrodzenie, oświetlenie i drogę główną fabryki. W dniu 1 czerwca 1953 r. powstaje Oddział Zaopatrzenia Robotniczego (OZR). W roku 1954 do użytku oddaje się: budynek „E” z kotłownią (31 sierpień), barak administracyjny (27 kwietnia), budynek kontroli technicznej i halę „D”. W 1955 r. następuje budowa budynku pomocniczego hali „D”, modernizacja tłoczni w budynku „E”, adaptacja hali „F” na lakiernię i budowa baraku remontowego. W październiku 1959 r. zostaje oddana do użytku hala „W”. W lipcu 1964 r. rozpoczyna się seryjna produkcja samochodów „Nysa” typu 501 (wszystkich wersji). W roku 1968 (jubileusz 20-lecia Zakładów) zostaje wyprodukowany 50-tysięczny samochód dostawczy. W 1969 roku po raz pierwszy ilość sztuk samochodów wyprodukowanych w ciągu roku przekracza 10.000 (11.562 szt.). W kwietniu 1971 r. ukazuje się pierwszy numer dwutygodnika „Klakson” - gazety załogi Zakładu Samochodów Dostawczych w Nysie. W roku 1972 zostaje wyprodukowany 100-tysięczny samochód dostawczy „Nysa” (w wersji „chłodnia”) z wygrawerowaną pamiątkową tabliczką w kabinie kierowcy. Samochód trafił do WSS „Społem” w Warszawie. W roku 1970, model „Nysa” 521 wyprodukowano w ilości 12.522 szt., w 1971 r. - w ilości 14.169 szt., a w 1972 r. przekroczono granicę 15 tysięcy sztuk (15.295). W 1972 r. załogo zakładu liczy ok. 3000 pracowników. W tym samym roku zostaje oddana do użytku hala wydziału remontowego. W 1973 r. powstaje samodzielny oddział wykonawstwa inwestycyjnego (SOWI) oraz zakładowy Ośrodek Badawczo-Rozwojowy (OBR). W 1974 r. zostaje oddana do użytku hala tłoczni. W lutym 1975 r. rusza w tłoczni nowa ciężka prasa o nacisku 500 ton. W czerwcu 1975 r. fabrykę opuszcza 150-tysięczna „Nysa”. W roku 1976 rusza budowa hali „36 b” (oddana do użytku 7 lat później). W 1977 r. powstaje magazyn farb i lakierów oraz stacja paliw. W październiku 1977 r. zostaje przekazana do ZSRR 50-tysięczna „Nysa”, a do Węgierskiej Republiki Ludowe 20-tysięczna „Nysa”. W roku 1978 powstaje kompresorownia. W drugiej połowie lat 70. buduje się rozdzielnię główną i stację wody obiegowej. W roku 1978(?) wydział PR-2 melduje o wykonaniu 200-tysięcznej ramy podwozia, wydział PR-3 opuszcza 200-tysięczne nadwozie, a 31 grudnia o godzinie 9:00 wyjeżdża „Nysa” z numerem 200.000. W roku 1982 fabryka przystępuje do Zrzeszenia Producentów Samochodów POLMOT. Powstaje Niezależny Samorządny Związek Zawodowy pracowników ZSD. Rozwiązuje się OBR. W 1983 r. zostaje oddana do użytku hala „36 b” z całym zapleczem socjalnym oraz linia pras o nacisku 500 i 800 ton. W roku 1985 z fabryki wyjeżdża 300-tysięczna „Nysa”. W dniu 1 stycznia 1986 r. FSD-Nysa zostaje przyłączona do Fabryki Samochdow Osobowych w Warszawie, stając się jej trzynastym zakładem terenowym. Ostatnia „Nysa” zjeżdża z taśmy w lutym 1994 roku i nosi numer 380575. Jest to model 522 w odmianie Towos, nr silnika 1187560, nr podwozia 393333, homologacja z dnia 18.09.91. Nabywcą auta zostaje Dom Aktora Seniora w Skolimowie. Sprzedaży dokonuje się w dniu 14 lutego 1994 roku (rachunek uproszczony nr 00104/94), za cenę brutto 111.700.000 zł. Warto wspomnieć, że przy Reducie Kapucyńskiej funkcjonowała strzelnica zakładowa.


Opracował: ralf
Na podstawie: "Klakson" - gazeta załogi FSD, nr: 20(346), 21(347), 22(348), 23(349), 24 (350) z 1987 r.

[ralf]

W załączeniu zdjęcia sanitarki Nysa-501, której produkcja rozpoczęła się w "ZBNS" w 1964 roku. Fotografię nr 2 wykonano przed szpitalem miejskim w Nysie przy ul. Bohaterów Warszawy, zapewne niedługo po wprowadzeniu na rynek tego modelu „Nysy”.

Opis sanitarki Nysa-501:
Sanitarka „Nysa-501" zbudowana na bazie mikrobusu ma wszelkie cechy nowoczesnego samochodu przeznaczonego do prowadzenia szybkiej sprawnej akcji ratunkowej. Nadwozie podzielone jest na dwie kabiny: kabinę sanitarną i kabinę kierowcy. W części sanitarnej znajdują się dwie pary noszy. Nosze górne mogą być w każdej chwili złożone i umocowane na lewej ściance nadwozia. Poza noszami znajdują się dwa wygodne fotele składane dla 3 osób personelu sanitarnego i lżej chorego. Koło zapasowe jest umieszczone podobnie jak w mikrobusie w tylnej części nadwozia w specjalnym schowku pod podłogą. Bardzo łatwy i wygodny dostęp do kabiny sanitarnej zapewniony jest szerokimi jednoskrzydłowymi drzwiami tylnymi uraz bocznymi drzwiami z prawej strony pozwalającymi na łatwe zajęcie miejsc siedzących przez personel i lżej chorego. Obok noszy umiejscowiona jest szafka na sprzęt medyczny i pomocniczy, służący do przeprowadzania drobniejszych zabiegów. Sanitarka może więc w pewnych okolicznościach być użyta jako mały gabinet zabiegowy. Wysokie walory nadwozia i silnika pozwalają na długotrwałą i ekonomiczną eksploatację i to niemal w każdym terenie. Samochody sanitarne produkowane na eksport mogą być wyposażone dodatkowo w zbiornik na wodę i umywalkę. Obydwie kabiny samochodu posiadają wysokowydajne ogrzewanie i doskonałą wentylację. Ogrzewanie odbywa się przez nagrzewnicę powietrza z dwoma wentylatorami, umieszczoną w ściance działowej. Nagrzewane powietrze nadmuchiwane jest również na fotele i przednią panoramiczną szybę. Wentylacja odbywa się przez regulowany nawiew w dachu kabiny kierowcy z doprowadzeniem powietrza przez tunel w suficie do kabiny sanitarnej, w której również znajduje się regulowany nawiew. Poza tym w drzwiach kabiny kierowcy i 1 parze okien kabiny znajdują się szyby przesuwne.

Spis danych technicznych sanitarki Nysa-501:
• obciążenie: 2 osoby na noszach + 4 osoby obsługi + kierowca = 7 osób
• ciężar samochodu nieobciążonego: 1710 kg
• dopuszczalny ciężar całkowity: 2210 kg
• szybkość maksymalna: 90 km/godz.
• szybkość ekonomiczna: 50 km/godz.
• długość samochodu: 4410 mm
• szerokość samochodu: 1760 mm
• wysokość samochodu nieobciążonego: 2050 mm
• jednostkowe zużycie paliwa w średnich warunkach eksploatacyjnych: 260 G/KMh
• typ silnika: M-20
• rodzaj silnika: gaźnikowy, dolnozaworowy
• ilość cylindrów: 4
• układ cylindrów: rzędowy, pionowy
• średnica tłoka: 100 mm
• skok tłoka: 100 mm
• pojemność skokowa: 2120 cm3
• stopień sprężania: 7
• moc użyteczna: 52,5 KM przy 3600 obr/min.
• moment obrotowy: 12,9 KGm przy 3600 obr/min.
• sprzęgło: cierne, suche, jednotarczowe
• skrzynia biegów: mechaniczna, zblokowana z silnikiem
• ilość przełożeń: 3 w przód i 1 w tył
• wielkość przełożeń:
- I bieg = 1 : 3,115
- II bieg = 1 : 1,772
- III bieg = 1 :1,000
- wsteczny bieg = 1 : 3,738
- przełożenie tylnego mostu = 1 : 5,125
• ogumienie: opony sześcioprzekładkowe o wymiarach 6,50-16”
• rama podwozia spawana z podłużnic o przekroju prostokątnym
• nadwozie wykonane z blachy stalowej 0,8 mm


Źródło: Prospekt samochodu Nysa-501 wydany w połowie lat 60-tych (fot.3).

---

(Fot.1) Sanitarka Nysa-501.jpg

Plik ściągnięto 38 raz(y) 340,86 KB

(Fot.2) Sanitarka Nysa-501 przed szpitalem przy ul. Bohaterów Warszawy w Nysie (lata 60-te).jpg

Plik ściągnięto 37 raz(y) 1,72 MB

(Fot.3) Okładka prospektu samochodu Nysa-501.jpg

Plik ściągnięto 24 raz(y) 803,34 KB