Forum Historii Nysy

ralf · Wysłany: 2018-08-29, 20:23 **Nema**

Zakład "Nema" (Neisser Eisengiesserei und Maschinenbauanstalt, Hahn und Koplowitz) został założony w 1872 roku przez inż. Juliusza Hahna oraz Maurycego Koplowitza. Początkowo wytwarzano w nim maszyny rolnicze i gwarantowano naprawę, natomiast w latach 90. XIX w. wprowadzono zmiany profilu na rzecz produkcji maszyn parowych i pomp wodnych, a także maszyn papierniczych, części do młynów i pił tarczowych. "Nema" przeżywała pomyślny okres na przełomie XIX i XX w. Zapewniono sobie dostęp do rynków zbytu w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym, udało się też zgromadzić grupę uzdolnionych inżynierów i konstruktorów, z których największą rolę odegrał dr Adolf Rosenstein. W 1893 roku z udziału wycofał się Koplowitz. Rosenstein pełnił wówczas funkcję generalnego pełnomocnika "Nemy", a w 1898 roku został dopuszczony przez Hahna na stanowisko wspólnika i współwłaściciela fabryki. Za sprawą Rosensteina dokonano szeregu usprawnień technologicznych jak np. szybsze skrawanie stali. "Nema" rozpoczęła wtenczas produkcję maszyn i urządzeń dla przemysłu ciężkiego i kolejnictwa, m.in. karuzelówek, szlifierek dla walcowni blachy, maszyn do wyrobu zestawów kół i zderzaków. Wyroby i odlewy zyskały dobrą opinię wśród odbiorców, dlatego też mimo niekorzystnych taryf transportowych znajdowały zbyt nie tylko na Śląsku ale również w Brandenburgii, Prusach Wschodnich, a sporadycznie nawet w Zagłębiu Nadreńsko-Westfalskim. "Nema" regularnie eksportowała również swoje wyroby do takich krajów jak Rosja, Dania czy Norwegia. W przeddzień I wojny światowej obrabiarki z "Nemy" trafiły na rynek francuski, włoski i austro-węgierski. W okresie I wojny światowej "Nema" wykonywała m.in. maszyny do obróbki korpusów pocisków, szczególnie granatów, oraz obrabiarki do toczenia luf armatnich. Z innej produkcji rozwinięto na większą niż poprzednio skalę wytwarzanie urządzeń dla kolejnictwa. Wykorzystywano przy tym pracę grupy jeńców wojennych Ententy, przede wszystkim rosyjskich i francuskich z obozu jenieckiego w niedalekich Łambinowicach. W 1929 roku rozpoczął się tzw. wielki kryzys gospodarczy, a Nema musiała ograniczyć produkcje i zwolnić cześć pracowników. Wygasanie kryzysu zbiegło się z początkiem dyktatury hitlerowskiej. Przygotowania militarne III Rzeszy sprzyjały ponownemu rozkręcaniu koniunktury i szybkiemu rozwojowi przemysłu maszynowego. W 1936 roku Nema przekroczyła przedkryzysowy stan zatrudnienia i pracowało w niej już około 700 osób. Po napaści na Polskę w 1939 roku produkcja wojenna "Nemy" przytłoczyła jej pozostałą dotychczasową wytwórczość. Od 1942 roku Nema wyrabiała niektóre elementy do pocisków rakietowych V-2. W 1942 roku nazwa zakładu figurowała w urzędowym spisie telefonów bez poprzednio stale dodawanego członu "Hahn u. Koplowitz Nachfolger", zapisywana już jako "Nema-Neisser-Werkzeugmaschinenfabrik". Pod koniec II wojny światowej występowała już nazwa "Dörries-Nema".

Po walkach w okresie II wojny światowej w 1945 roku teren zakładu "Nema" został obsadzony przez żołnierzy komendantury wojennej Armii Czerwonej. Dopiero 1 sierpnia 1945 r. przejęła go polska administracja. Dawną "Nemę" wraz z zakładem "Weigelwerk" oraz fabryką "Strauch & Schmidt" połączono w jeden zakład pod nazwą "Południowe Zjednoczenie Przemysłu metalowego". Komasacja administracyjna, ekonomicznie jak najbardziej uzasadniona, miała czysto teoretyczny charakter. Fabryczne obiekty przejęto w takim stanie, że podjęcie natychmiastowej produkcji było wykluczone. Ze wszystkich wywieziono bowiem wszystkie nieuszkodzone maszyny. Zakład "Nema" był najbardziej zniszczony spośród wyżej wymienionych. Budynki i hale fabryczne były spalone, zbombardowane lub obrócone w gruzy. Spaleniu uległy również maszyny, surowce i półfabrykaty. Początki funkcjonowania nowego zakładu były trudne. Brak było funduszy na odbudowę nie mówiąc o wynagrodzeniu dla pracowników. Brakowało fachowców i wykwalifikowanych robotników. W maju 1946 r. dawne zakłady podporządkowano Krakowskiemu Zjednoczeniu Przemysłu Kotlarskiego, które dokonało ich administracyjnego podziału - dawna "Nema" (wraz z "Weigelwerkiem") przyjęła nazwę "Państwowa Fabryka Aparatów dla Cukrowni, Browarów i Przemysłu Chemicznego". W przedsiębiorstwie większość czasu poświęcono na odgruzowanie dróg dojazdowych i wewnątrzzakładowych oraz budynków. W dniu1 stycznia 1947 r. przeprowadzono ponowną komasację dawnych trzech zakładów w jedno przedsiębiorstwo i nadano mu nazwę "Państwowe Zakłady Budowy Aparatów Chemicznych i Maszyn w Nysie". W dniu 15 grudnia 1948 r. przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na "Zakład Przemysłu Metalowego Nysa". Produkowało ono aparaturę chemiczną, kotły oraz odlewy dla browarów gorzelni i cukrowni. Od kwietnia 1950 roku przedsiębiorstwo nosiło już nazwę "Dolnośląskie Zakłady Budowy Urządzeń Przemysłowych. Zakład nr 1". Na przełomie 1952 i 1953 oddano wybudowaną na miejscu dawnej "Nemy" halę produkcyjną obróbki mechanicznej ciężkiej i lekkiej o powierzchni produkcyjnej 2600m².

Bibliografia:
[1] Stanisław Gruszecki, Stanisław Senft, "Zakłady Urządzeń Przemysłowych w Nysie: dzieje przedsiębiorstwa i załogi", Opole 1981.
[2] Tomasz Foltyn, "Nysa. Odbudowa 1945-56" (praca magisterska).

(zał.1) Współczesne zdjęcie satelitarne. Niebieskim okręgiem zaznaczony dawny teren zakładu Nema.jpg

Plik ściągnięto 65 raz(y) 1,4 MB

(zał.2) Plan Nysy z 1932 roku. Niebieskimi kółkami zaznaczono tereny fabryk znajdujących się w Średniej Wsi, w tym czerwonym okręgiem położoną najbardziej na południe Nemę.jpg

Plik ściągnięto 66 raz(y) 3,13 MB

(zał.3) Widok na zabudowania zakładu Nema.jpg
Zdjęcie przedwojenne.

Plik ściągnięto 47 raz(y) 531,38 KB

(zał.4) Widok na zabudowania zakładu Nema.jpg
Zdjęcie przedwojenne.

Plik ściągnięto 70 raz(y) 786,77 KB

(zał.5) Reklama firmy Nema z 1892 roku.jpg

Plik ściągnięto 33 raz(y) 580,46 KB

(zał.6) Reklama firmy Nema z 1925 roku.jpg

Plik ściągnięto 89 raz(y) 887,17 KB

(zał.7) Reklama firmy Nema.jpg

Plik ściągnięto 64 raz(y) 544,07 KB

(zał.8) Reklama firmy Nema z 1938 roku.jpg

Plik ściągnięto 52 raz(y) 879,28 KB

(zał.10) List napisany w dniu 12.VIII.1936 r. przez Nemę do Aloisa Wilczka w Górce Prudnickiej (Ernestinenberg).jpg

Plik ściągnięto 51 raz(y) 470,87 KB

(zał.11) Zalepka listowa sygnowana firmą Nema.jpg

Plik ściągnięto 40 raz(y) 926,87 KB

(zał.12) Klapa kanalizacyjna wyprodukowana przez zakład Nema.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 740,87 KB

(zał.9) Katalog wyrobów firmy Nema.pdf

Pobierz Plik ściągnięto 328 raz(y) 915,1 KB

ralf · Wysłany: 2018-08-30, 10:17

Poniżej zdjęcia tokarki wyprodukowanej przez zakład "Nema". Pełna nazwa firmy ("Neisse Eisengiesserei & Maschinenbauanstalt Hahn & Koplowitz Nachflg. Neisse - Neuland) widnieje na mosiężnej blaszce przymocowanej do wrzeciona (zdj.3). Ponadto na lewej nodze tokarki (zdj.1) znajduje się napis "NEISSE", a na prawej nodze (zdj.5) napis "HAHN & KOPLOWITZ NACHF. NEISSE".

(zdj.1) Tokarka - Nema.jpg

Plik ściągnięto 39 raz(y) 369,01 KB

(zdj.2) Tokarka - Nema.jpg

Plik ściągnięto 109 raz(y) 439,96 KB

(zdj.3) Tokarka - Nema.jpg

Plik ściągnięto 50 raz(y) 319,96 KB

(zdj.4) Tokarka - Nema.jpg

Plik ściągnięto 35 raz(y) 379,81 KB

(zdj.5) Tokarka - Nema.jpg

Plik ściągnięto 42 raz(y) 309,35 KB

ralf · Wysłany: 2018-08-31, 06:23

Zdjęcia tokarki karuzelowej wyprodukowanej przez zakład "Dörries-Nema" w 1942 roku. Nazwa producenta widnieje na wrzecionie (zdj.1 i 2) oraz na obudowie tokarki (zdj.3 i 4).

(zał.1) Tokarka karuzelowa - Nema - 1942 r.jpg

Plik ściągnięto 78 raz(y) 1,08 MB

(zał.2) Tokarka karuzelowa - Nema - 1942 r.jpg

Plik ściągnięto 69 raz(y) 2,91 MB

(zał.3) Tokarka karuzelowa - Nema - 1942 r.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 1,27 MB

(zał.4) Tokarka karuzelowa - Nema - 1942 r.jpg

Plik ściągnięto 33 raz(y) 1,13 MB

ralf · Wysłany: 2018-09-01, 19:04

Plakieta z popiersiem Hindenburga, wyprodukowana przez zakład "Nema".

(zał.1) Plakieta - Hindenburg.jpg

Plik ściągnięto 50 raz(y) 459,06 KB

(zał.2) Plakieta - Hindenburg.jpg

Plik ściągnięto 49 raz(y) 380,41 KB

ralf · Wysłany: 2018-10-10, 23:26

Właz kanałowy wyprodukowany przez zakład "Nema".

Właz kanałowy [fot. Obelix].jpg

Plik ściągnięto 42 raz(y) 2,89 MB

Obelix · Dołączył: 19 Lis 2017 Posty: 67 Skąd: Neisse/Nysa

Jest to jeden w wielu włazów, które można spotkać na ulicach naszego miasta. I o dziwo przy remontowanych ulicach i chodnikach, zostawia się te stare włazy - i to się chwali.

ralf · Wysłany: 2021-09-02, 09:37

Zamieszczam dwie archiwalne fotografie zakładu 'Nema'. Pierwsze zdjęcie to widok pierwotnych zabudowań warsztatu produkcyjnego z roku 1872, który na początku zatrudniał 30 osób. Drugie zdjęcie to widok zabudowań zakładu z 1926 roku, kiedy pracowało w nim ok. 450 osób.

Fotografie pochodzą z niemieckiego czasopisma z 1927 roku, traktującego o technice warsztatowej.

(zdj.1) Tak wyglądał zakład 'Nema' w początkach swojej działalności.jpg

Plik ściągnięto 36 raz(y) 480,53 KB

(zdj.2) Tak wyglądał zakład 'Nema' w 1926 roku.JPG

Plik ściągnięto 106 raz(y) 327,91 KB

ralf · Wysłany: 2021-09-02, 14:05

Wiertarka pozioma wyprodukowana przez zakład Nema w 1940 roku. Długość maszyny wynosi 14,44 m. Jest ona własnością Muzeum Śląskiego w Katowicach, a załączone zdjęcie pochodzi ze strony internetowej tejże instytucji (LINK). Nr inwentarzowy przedmiotu: MŚK/T/237.

Wiertarka pozioma wyprodukowana przez zakład Nema w 1940 r. (Muzeum Śląskie w Katowicach).jpg

Plik ściągnięto 37 raz(y) 347,03 KB

ralf · Wysłany: 2021-12-14, 08:59

Fragment tabliczki ze sprzętu wyprodukowanego przez firmę Nema.

Nema, Neisse-Neuland.jpg

Plik ściągnięto 23 raz(y) 472,18 KB

ralf · Wysłany: 2023-05-04, 16:51

Tokarka wyprodukowana w zakładzie NEMA.

Tokarka firmy 'Hahn & Koplowitz Nchf.' [#1].jpg

Plik ściągnięto 25 raz(y) 494,67 KB

Tokarka firmy 'Hahn & Koplowitz Nchf.' [#2].jpg

Plik ściągnięto 28 raz(y) 293,74 KB

Tokarka firmy 'Hahn & Koplowitz Nchf.' [#3].jpg

Plik ściągnięto 15 raz(y) 498,64 KB

Tokarka firmy 'Hahn & Koplowitz Nchf.' [#4].jpg

Plik ściągnięto 13 raz(y) 537,22 KB