Forum Historii Nysy

[ralf]

Pod koniec lat 70. XIX w. namalowanych zostało w Nysie około dwudziestu niezwykle ładnych, bardzo szczegółowych i mało dzisiaj znanych szkiców akwarelowych, ukazujących widoki tego miasta. Ich autorem był pruski oficer, wówczas niespełna czterdziestoletni kapitan a la suite (stopień honorowy, niezwiązany z czynną funkcją kapitańską) Felix Franz Alexander Isenburg (*21.VIII.1842, †15.VI.1886), który przez okres ponad pięciu lat, tj. od dnia 6 marca 1875 r. do 18 września 1880 r., był wykładowcą w Szkole Wojennej w Nysie. Nauczał tam najprawdopodobniej takich przedmiotów jak taktyka (Taktik) oraz instrukcja służbowa (Dienstinstruktion)¹. Jak można sądzić po podpisie umieszczonym na jednym z namalowanych przez niego szkiców (zdj.1), mieszkał w tym okresie ze swoją rodziną przy ul. Ujejskiego (Breitestrasse 46). Numer ten należał do pierwszej kamienicy po lewej stronie tej ulicy, idąc od strony dzis. pl. Kilińskiego. Widniejący na akwareli ogród (zdj.1) znajdował się zatem gdzieś na tyłach dzis. sklepu spożywczego „Aldi”.

Felix Isenburg w okresie, gdy wykładał w Szkole Wojennej w Nysie, zaprojektował i narysował planszę do tzw. Kriegsspiel (tłum. gra wojenna), która była wówczas oficjalnym narzędziem dydaktycznym w garnizonach pruskich i uczyła żołnierzy myślenia taktycznego. Grę stworzył w 1824 r. niejaki Georg von Reisswitz (1794–1827), choć jej prototyp był dziełem jego ojca. Jako ciekawostkę podam, że 16-letni Georg w roku 1810 wstąpił jako ochotnik do oddziałów artylerii w Nysie. Zaprojektowana przez Isenburga plansza odzwierciedlała realia starcia zbrojnego w rejonie duńskiego miasta Dybbøl (niem. Düppel) w czasie wojny prusko-duńskiej w 1864 r. Plansze wydało w 1879 r. wydawnictwo Joseph Graveur’s Verlag (Gustav Neumann) w Nysie².

Zanim Isenburg rozpoczął pracę w Nysie jako wykładowca, służył w stopniu kapitana a la suite w brandenburskim Pułku Fizylierów nr 35 im. Księcia Pruskiego Henryka. Był odznaczony Orderem Orła Czerwonego IV klasy z mieczami, Orderem Korony IV klasy z mieczami oraz Krzyżem Żelaznym I klasy³. Był także autorem dwóch książek o pułku, w którym służył: „Das brandenburgische Füsilier-Regiment Nr 35 in Frankreich 1870 bis 1873” (wyd. Berlin 1875) oraz „Das brandenburgische Füsilier-Regiment Nr 35, 1815-1870” (wyd. Berlin 1879)⁴. Po zakończeniu pracy w Szkole Wojennej w Nysie działał jako kapitan i dowódca kompanii ww. 35. Pułku Fizylierów. Jego żoną była Helena Johanna Amalia Anna Duch. Małżeństwo miało przynajmniej jedno dziecko, syna - Friedrich Wilhelm Julius (1882-1968).

Szkiców akwarelowych namalowanych przez Isenburga, przedstawiających Nysę, jest prawdopodobnie około 20. Razem z widokami wykonanymi przez niego również w innych miejscowościach wschodnich Niemiec, tworzą album zawierający łącznie ok. 40 szkiców akwarelowych, podpisany: „Scizzen Album von Isenburg, Hauptmann angelegt Mai 1879 in Neiße”. Poszczególne arkusze albumu mają wymiary 26,0 x 14,8 cm. Poza samą Nysą i Śląskiem znajdziemy tam także widoki z takich regionów jak: Kraj Sudetów, Turyngia, Brandenburgia, Berlin z Charlottenburgiem i Spandau, czy Potsdam⁵ ⁶.

Jeśli chodzi o szkice przedstawiające samo miasto Nysę (ok. 20 szt.), to według dostępnych źródeł są one w oryginale podpisane następująco (w nawiasie podano datę ich wykonania):

• Unsere Gärten in Neiße (19 lipca 1879)
• Blick auf Neiße vom hohen Retranchement (27 lipiec 1879)
• Die Neisse, Breslauer Brücke, Wasserhebewerk, Wellenbad Neissedamm, Kriegsschule (4 sierpnia 1879)
• Priesterhaus an der Grottkauer Barriere (5 sierpnia 1879)
• Eichendorffs Sterbehaus (15 kwietnia 1880)
• Protestantische Kirche in Neiße (18 kwietnia 1880)
• Rochus Allee, Kathol Kirchhof, Schießstände, Kleist Ruh, Zgl. 23 Regl., Eppens, Gärtnerei, Villa Pohl (22 czerwca 1880)
• Aussicht von der Sellerie bei Neiße nach den Sudeten
• Aussicht von der Sellerie nach der Bischofskoppe
• Beyers Parks am eingefallenen Berg in Neiße
• Zocles Restaurant in Mittel Neuland
• Jerusalemer Kirchhof mit Kapelle
• Heinrichsbrunn Vieweger Mühle
• Blick von Renneberg auf Neiße
• Weg zur Sellerie Davidshöhe
• Große Inundations-Schleuse
• Wehr- und Wellenbad Neiße
• Fort Preußen in Neiße
• Garnison-Bäckerei
• Proviant-Amt

Z powyższego spisu znane są mi tylko trzy szkice, które załączam poniżej. Jeśli ktoś z Was widział jakiś inny z nich, napiszcie o tym.


Opracował: Rafał Błaszczyk

Przypisy:
¹ E. Hüger: „Geschichte der Kriegsschule in Neisse nebst einem Abriss der Geschichte der Festung Neisse”, Berlin 1910.
² „Literaturblatt zur Allgemeinen Militär-Zeitung”, nr 6 z 10.II.1879 r.
³ „Rang- und Quartier-Liste der Königlich Preußischen Armee für 1879, nebst den Anciennetäts-Listen der Generalität und der Stabs-Offiziere der Armee”, red. Die königliche Geheime Kriegskanzlei, druk. Ernst Siegfried Mittler und Sohn, Berlin 1879.
⁴ Ministère de la Guerre: „Bibliothèque du dépôt de la guerre. Catalogue”, tom 3, Imprimerie nationale, Paris 1885.
⁵ Strona internetowa domu aukcyjnego Bassenge.com w Berlinie.
⁶ Strona internetowa serwisu aukcyjnego Artinfo.pl w Warszawie.

---

(zdj.1) Szkic akwarelowy autorstwa Felixa Isenburga - 'Unser Garten in Neisse. Breite Strasse 46' 1879 r.jpg

Plik ściągnięto 17 raz(y) 2,71 MB

(zdj.2) Szkic akwarelowy autorstwa Felixa Isenburga - 'Blick auf Neisse vom hohen Retranchement' 1879 r.jpg

Plik ściągnięto 20 raz(y) 248,38 KB

(zdj.3) Szkic akwarelowy autorstwa Felixa Isenburga - 'Eichendorffs Sterbehaus' 1880 r.jpg

Plik ściągnięto 14 raz(y) 378,91 KB

[ralf]

Wczoraj udało się natrafić na kolejny szkic akwarelowy F. Isenburga, namalowany w dniu 17 kwietnia 1880 roku w Forcie Prusy, przedstawiający kazamatę, w której w 1794 r. był więziony generał Marquis la Fayette. Świadczy o tym odręczny podpis autora pod szkicem:

„Der französische General Marquis la Fayette bewohnte vom 16 Februar bis 17 Mai 1794 dieses Zimmer und wurde von hier nach Brünn transportirt.”

Obok podpisu dorysowano prosty plan fortu, na którym zaznaczono lokalizację ukazanego na szkicu pomieszczenia.

O sprawie Marquisa la Fayette więzionego w Nysie, pisaliśmy już na Forum w temacie poświęconym Fortowi Prusy, pod linkiem: KLIK

---

Szkic akwarelowy autorstwa Felixa Isenburga - 'Fort Preussen. Kasematte' 1880 r.jpg

Plik ściągnięto 8 raz(y) 1,93 MB

[ralf]

I kolejny szkic akwarelowy F. Isenburga, przedstawiający dawną śluzę nr 1 na rzece Nysie Kłodzkiej wraz ze znajdującym się przed nią kąpieliskiem wojsk pionierskich. Obrazek namalowano w dniu 20 czerwca 1880 roku. Odręczny podpis autora pod nim brzmi:

„Grosse Inundations-Schleuse I und Pionier Bade Anstalt zu Neisse.”

---

Szkic akwarelowy autorstwa Felixa Isenburga - 'Grosse Inundations-Schleuse I und Pionier Bade Anstalt zu Neisse' 1880 r.jpg

Plik ściągnięto 15 raz(y) 1,95 MB