Forum Historii Nysy

[ralf]

W połowie lat 30. XX wieku przy dzis. ul. Słowiańskiej (Ober Mährengasse) wybudowano mleczarnię, która funkcjonowała jeszcze w latach 90. jako Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Nysie. Budynek nosi obecnie numer 13, a mieści się w nim Dom Przyjęć „Diament”. Mleczarnię pierwotnie zaprojektowano do zdolności przerobu mleka na poziomie 30.000 litrów dziennie. Zakład stanął w dzielnicy wykorzystywanej głównie do celów mieszkalnych, dlatego elewacja budynku od strony ulicy musiała przyjąć charakter domu mieszkalnego i dostosować się wizualnie do ogólnego otoczenia. W skład zabudowań mleczarni wchodził budynek główny oraz budynek produkcyjny. Ten drugi był budowlą parterową, halową. W budynku głównym, w podziemiu znajdowała się serowarnia, pomieszczenie robocze oraz pomieszczenie gospodarcze. Na parterze mieścił się punkt przyjęć mleka oraz punkt jego odbioru, pomieszczenia biurowe oraz laboratorium. Na pierwszym piętrze znajdowało się mieszkanie dyrektora mleczarni, a na poddaszu sypialnie dla personelu oraz zbiorniki na wodę. W budynku produkcyjnym, do pomieszczenia w którym wytwarzało się produkty mleczarskie, przylegały: maślarnia, chłodnia z umieszczonym wysoko podestem na mleko, maszynownia, kotłownia, umywalnia oraz toalety. Na tyłach działki zakładowej znajdował się budynek gospodarczy, w którym składowano węgiel, koks i masło. Ponadto znajdował się w nim garaż, świetlica dla personelu, a także studnia o głębokości 169 m, która zapewniała zaopatrzenie całej mleczarni w wodę, przy jej dziennym zapotrzebowaniu wynoszącym 80-100 metrów sześciennych. Ciężarówki z mlekiem poruszały się na terenie mleczarni po żwirowej drodze o szerokości 3,5 metra. W zakładzie zainstalowano najnowocześniejsze maszyny produkcji pewnej wyspecjalizowanej, północnoniemieckiej firmy. W fazie planowania mleczarni, szczególny nacisk położono na łatwą organizację pracy, prostotę i odpowiednie oświetlenie pomieszczeń produkcyjnych. Podmurówkę budynku głównego wykonano z cegły klinkierowej, nad którą położono jasnoszary tynk typu „baranek”. Dach budynku pokryto dachówką wyprodukowaną przez fabrykę „Kodersdorfer Werke AG”, znajdującą się koło miasta Görlitz. Dach pomieszczenia produkcyjnego, który był jednocześnie sufitem, a także płyty wspornikowe nad rampą rozładunkową oraz załadunkową, były wykonane z drewna i pokryte tekturą bez smoły. Od spodu dach pomieszczenia produkcyjnego był obłożony lekkimi płytami o grubości 4 cm. Ze względów ekonomicznych zdecydowano, że mleczarnia będzie zasilana parą. Niezbędne do tego rury zgrupowano w jednym kanale rurowym. Para była wykorzystywana do podgrzewania mleka, ale także do ogrzewania piwnic i biur. Wszystkie posadzki w mleczarni wyłożono odpornymi na mróz oraz kwasy, szaro-białymi płytkami klinkierowymi (tzw. Eisenklinkerziegel), a ściany do wysokości ok. 1,5 m zostały wyłożone płytkami ściennymi, wykonanymi z tego samego produktu co posadzki, ale glazurowanymi na kolor biały, o wymiarach 12,5 x 24 cm. Pomiędzy płytki ścienne położono fugę o szerokości 2 mm, a pomiędzy płytki podłogowe fugę o szerokości 5 mm. Ponadto do zaprawy cementowej dodano środek o nazwie „Tricosal S III”, który przyspieszał wiązanie cementu i powodował wodoszczelność zaprawy. Aby uzyskać dalsze utwardzenie połączeń, dwukrotnie zastosowano zabieg fluatowania. Strop piwnicy (tzw. strop Ackermanna) pod punktem dostaw i punktem odbiorów mleka, również został uszczelniony wylewką cementową z dodatkiem Tricosalu. Wszystkie powierzchnie w pomieszczeniach produkcyjnych, powyżej poziomu płytek, były pomalowane na biało farbą wapienną z dodatkiem środka dezynfekcyjnego o nazwie „Tresolin”. Do odwodnienia posadzki zastosowano kesony o wymiarach 20 x 20 cm. Ścieki odprowadzano do kanalizacji miejskiej za pośrednictwem dwukomorowego szamba. Maślarnia, kotłownia i podest do przechowywania mleka zostały w obszarze dachu wyposażone w tzw. kosze ssące, w celu szybszej wentylacji. Całkowity koszt budowy mleczarni, z wyłączeniem maszyn (w tym budowy fundamentów pod maszyny) wyniósł około 80.000 marek Rzeszy (RM). Przy 3236 metrach sześciennych zamkniętej przestrzeni, 1 metr sześcienny kosztował 24,40 RM.

Opracował: Rafał Błaszczyk
Na podstawie: Franz Schweda, „Neubau der Genossenschaftsmolkerei Neisse” [w:] „Ostdeutsche Bau-Zeitung Breslau”, nr 16 z dnia 16 kwietnia 1936 r.

---

(zdj.1) Rok 2012. Widok na fasadę budynku dawnej mleczarni przy ul. Słowiańskiej 13 [Google Street View].jpg

Plik ściągnięto 11 raz(y) 1,93 MB

(zdj.2) Połowa lat 30. XX w. Widok na fasadę budynku mleczarni przy dzis. ul. Słowiańskiej 13.jpg

Plik ściągnięto 10 raz(y) 426,17 KB

(zdj.3) Połowa lat 30. XX w. Punkt przyjęcia mleka w mleczarni przy dzis. ul. Słowiańskiej 13.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 309,25 KB

(zdj.4) Połowa lat 30. XX w. Widok z zachodu na zabudowania mleczarni przy dzis. ul. Słowiańskiej 13.jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 249,71 KB

(zdj.5) Połowa lat 30. XX w. Plan terenu mleczarni przy dzis. ul. Słowiańskiej 13.jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 484 KB

(zdj.6) Połowa lat 30. XX w. Rysunki architektoniczne budynku mleczarni przy dzis. ul. Słowiańskiej 13.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 538,47 KB