Forum Historii Nysy

[ralf]

Zamieszczam wpis traktujący o historii pałacu w Rysiowicach i rodzie von Ingenheim, którego autorem jest Edward Hałajko. Wpis został opublikowany przez autora dnia 12 grudnia 2024 r. w jednym z serwisów społecznościowych. Wstawiam go tutaj za Jego osobistą zgodą. Załączone zdjęcia są częścią oryginalnego wpisu.

„W miejscowości Rysiowice znajduje się jeden z najbardziej okazałych dziewiętnastowiecznych pałaców w sąsiedztwie Nysy. Interesująca i jak dotychczas mało poznana jest historia kolejnych właścicieli tej rezydencji, a szczególnie rodu hrabiów von Ingenheim. Nie mniej ciekawa i dramatyczna jest historia pałacu po 1945 roku. Obecnie pałac jest własnością prywatną, w zasadzie niedostępny dla zwiedzających, przez co wciąż owiany tajemnicą.

Historia miejscowości sięga XIII w., w XVIII w. właścicielami był ród von Nerlich, a na pocz. XIX w. dobra nabył baron Wilhelm von Rottenberg (1793-1858), który przypuszczalnie przebudował istniejący dwór, nadając mu cechy klasycystyczne oraz utworzył park krajobrazowy.

Po śmieci barona wdowa po nim, w roku 1866 sprzedaje Rysiowice — hrabinie (Grafin) Eugenii von Ingenheim — wdowie po Gustawie Adolfie Graf von Ingenheim. Wspomniany hrabia Gustaw był nieślubnym synem Króla Pruskiego Fryderyka Wilhelma II i Julii von Voss. Król miał bardzo bujne życie osobiste, o czym świadczą dwa małżeństwa i trzy związki morganatyczne, z których w sumie doczekał się szesnaściorga potomstwa.

Julie von Voß (1766-1789) była córką Friedricha Christopha von Voß radcy prawnego na dworze pruskim i dyplomaty w Kopenhadze i Warszawie. Jej związek z królem był bardzo burzliwy, ale z powodu przedwczesnej śmierci krótki.

Gustaw dosłużył się stopnia majora w armii pruskiej, a następnie został tajnym radcą na dworze królewskim. Lubił podróże i kolekcjonował dzieła sztuki. Poślubił w Paryżu znacznie młodszą od siebie Eugenię de Thierry (1808-1881), która była córką Etienna de Thierry i kuzynki Gustawa — hrabiny Marianne von der Mark (1780-1814). Dla tej miłości przeszedł na katolicyzm, przez co był zmuszony opuścić służbę na dworze królewskim, jak i sam Poczdam. Hrabia Gustaw zmarł w Wiesbaden w 1855 r., a jego szczątki w 1874 r. spoczęły na utworzonym w tym celu w odległości ok. 500 m od pałacu rysiowickiego cmentarzu — mauzoleum. W roku 1882, rok po śmierci hrabiny Eugenii, została ustanowiona Ordynacja, której ordynatem został trzeci syn hrabiny Eugenii i hrabiego Gustawa — Franz Graf von Ingenheim.

Okazała bryła pałacu jest efektem ostatniej przebudowy w latach 1881-1899. Powstała budowla eklektyczna z dominującym neorenesansem niemieckim z wyraźnymi wpływami renesansu francuskiego. Pałac, w którym dominuje wertykalizm i asymetria, wzniesiony został na planie prostokąta, posiada cztery skrzydła zamykające niewielki dziedziniec. Skrzydła budynku są dwukondygnacyjne, dach wysoki, czterospadowy z facjatkami i lukarnami. Obiekt posiada liczne wieżyczki, kominy, szczyty, dwie okrągłe baszty w narożnikach i wykusze. W skrzydle północnym wyraźnie wyróżnia się neogotycka bryła kaplicy z sygnaturką. Elewacja bogato zdobiona poprzez wydatne gzymsy, portale i opaski okien. Nad portalem wejściowym kartusz z dwoma herbami i koroną hrabiowską w klejnocie oraz trzymaczami, poniżej dewiza rodowa: Deo fidens fronte serena.

Takie rozwiązanie architektoniczne wpisuje się w powszechny w drugiej połowie XIX wieku styl, określany jako historyzm romantyczny. Jego kierunki wyznaczały takie założenia jak wybudowany przez Króla Bawarii Ludwika II zamek w Neuschwanstein (1868-75), a w najbliższej okolicy realizacje architektów z tak zwanej „Szkoły Berlińskiej” pałaców w Kopicach, Mosznej czy Kamieńcu Ząbkowickim, a w najbliższej okolicy w Białej Nyskiej, Biechowie i Frączkowie.

Niezwykle bogato wyposażone wnętrze pałacu kryło okazałą bibliotekę i jedną z największych kolekcji dzieł sztuki, która po wojnie zasiliła kilka znaczących muzeów.

W marcu 1945 r. mieszkańcy rysiowickiego pałacu ewakuowali się przed zbliżającym się frontem, zabierając ze sobą część bogatej kolekcji. Pozostało jednak wiele dużych obrazów, cenna biblioteka z manuskryptami Bacha i bogate wyposażenie.

Od 1946 r. pałac był w zarządzie LWP, a następnie użytkowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Pomimo wcześniej dewastacji, stan pałac był na tyle atrakcyjny, że pełnił prawdopodobnie funkcje ośrodka wczasowego dla dzieci i rodzin pracowników Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Pogarszający się stan techniczny obiektu, a szczególnie dachu, spowodował, że pod koniec lat 60 XX w. pałac wraz z całym wyposażeniem przekazano funkcjonującemu nieopodal Kombinatowi PGR Nieradowice.

Przez kolejne lata pałac nie miał stałego przeznaczenia, był wykorzystywany także jako magazyn zbożowy. Obiekt był niedostatecznie chroniony, dlatego nie udało się zapobiec pogarszającemu się stanowi technicznemu, a także kradzieżom i dewastacjom.

Na początku lat 70. XX w. wysoka wartość tego obiektu została dostrzeżona przez Dyrektora Instytutu Historii Sztuki UAM w Poznaniu prof. Konstantego Kalinowskiego, który z uwagi na „unikatowy charakter wystroju na skalę Śląska” zaproponował koncepcję, która niestety nie doszła do realizacji, polegającą na zabezpieczeniu części wystroju wnętrza w formie ekspozycji w Muzeum w Nysie.

W tym samym czasie doszło do rozproszenia wyposażenia, rzekomo w depozyt, do różnych instytucji m.in. do Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu. Najgorsze jednak miało nastąpić, po przekazaniu pałacu w zarząd Okręgowej Stacji Ochrony Zwierząt w Opolu z siedzibą w Karczowie dochodzi do szabru w świetle prawa. Ówczesny dyrektor towarzysz Zydek (późniejszy wicewojewoda i poseł na sejm), częściowo za zgodą Konserwatora Wojewódzkiego — wprawdzie z klauzulą depozyt, przenosi najcenniejsze wyposażenie i bramę wjazdową do pałacu w Karczowie pod Opolem.

Sam pałac pomimo deklarowanego planu zagospodarowania i remontu, w latach 1976-1981 pozostał bez opieki i zabezpieczeń, co dodatkowo pogorszyło jego już i tak zły stan. PGR Nieradowice po pozbyciu się pałacu, nadal posiadał w Rysiowicach zakład produkcyjny zlokalizowany w dawnym folwarku, który przylegał do terenów bezpośrednio otaczających od strony zachodniej i północnej pałac. Ta niekorzystna lokalizacja zagroziła piwnicom i fundamentom pałacowym. Gnojowica wydostająca się z nieszczelnego i nieopróżnianego położonego powyżej szamba zalała tereny przylegające do pałacu i przesiąkała do fundamentów.

Sytuacja wydawała się beznadziejna, zarządca OSHZ w Opolu/Karczowie za zgodą Centrali w Warszawie, zwrócił się do naczelnika Urzędu Miasta i Gminy w Otmuchowie, z prośbą o przejęcie pałacu, uzasadniając to brakiem środków na remont i utrzymanie.

Wówczas pojawia się propozycja kupna pałacu przez dr. Zdzisława Korycińskiego. Ministerstwo Kultury i Sztuki nie wniosło sprzeciwu na sprzedaż osobie fizycznej zespołu pałacowo-parkowego. Urząd Miasta i Gminy w Otmuchowie powołując się na obowiązujące przepisy prawne, które od 1978 roku umożliwiały tego typu transakcje, postanowił sprzedać nieruchomość małżeństwu Korycińskim za cenę 50 tys. zł. W ten oto sposób, od maja 1983 roku pałac w Rysiowicach stał się pierwszą tego typu prywatną własnością w tej części województwa opolskiego.”

---

1 [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 762,29 KB

2 [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 934,02 KB

3 [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 1001,83 KB

4 [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 1,45 MB

5. Pozostałość cmentarza rodowego von Ingenheim [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 1,38 MB

6. Nagrobek hrabiego Gustawa von Ingenheim - po konserwacji w 2007 r. [fot. E.H.].jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 989,18 KB

7. Johann Erdmann Hummel (1769 - 1852). Partia szachów w pałacu Voss'ów w Poczdamie - jeden z najbardziej znanych obrazów tego malarza. Trzeci z lewej - hrabia von Ingenheim [Nationalgalerie Berlin].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 1,49 MB

[ralf]

W załączeniu fotografie pałacu i pozostałości cmentarza rodowego von Ingenheimów w Rysiowicach.

---

(zdj.1) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg Brama wjazdowa na teren pałacu.

Plik ściągnięto 1 raz(y) 6,07 MB

(zdj.2) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg Uszkodzona figura lwa na bramie wjazdowej do pałacu.

Plik ściągnięto 1 raz(y) 1,67 MB

(zdj.3) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg Uszkodzona figura orła na bramie wjazdowej do pałacu.

Plik ściągnięto 2 raz(y) 1,63 MB

(zdj.4) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg Widok na zachodnią elewację pałacu.

Plik ściągnięto 1 raz(y) 2,83 MB

(zdj.5) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 2,3 MB

(zdj.6) Dzień 1.XII.2024. Pałac w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 2,28 MB

(zdj.7) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 5,4 MB

(zdj.8) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 4,34 MB

(zdj.9) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,07 MB

(zdj.10) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,43 MB

(zdj.11) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 3,11 MB

(zdj.12) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 5,38 MB

(zdj.13) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 4,05 MB

(zdj.14) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 3,25 MB

(zdj.15) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 3,73 MB

(zdj.16) Dzień 1.XII.2024. Dawny cmentarz rodowy von Ingenheimów w Rysiowicach [fot. ralf].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,47 MB