Forum Historii Nysy

[ralf]

Rozkazem Najwyższego Gabinetu z dnia 27 maja 1865 r. rozpoczęto w Nysie przygotowania do dużych, wojskowych ćwiczeń oblężniczych, które miały się tam rozpocząć z początkiem sierpnia i trwać do połowy września 1865 r. Udział w nich miały wziąć: Dolnośląski Batalion Pionierów nr 5, Śląski Batalion Pionierów nr 6 oraz 4. Kompania (Minerska) Batalionu Pionierów Gwardii. Niedługo potem najwyższa władza zatwierdziła, że udział w ćwiczeniach weźmie jeszcze oddział pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii. Ponadto ustalono, że na ćwiczenia powinno się oddelegować wszystkie osiem kompanii Śląskiego Pułku Artylerii Fortecznej nr 6 oraz dwie kompanie Dolnośląskiego Pułku Artylerii Fortecznej nr 5. Zapewniono również udział w pierwszych etapach ćwiczeń jednostkom piechoty stacjonującym w Nysie.

Ogólne kierownictwo nad ćwiczeniami powierzono urodzonemu w Nysie generałowi majorowi Heinrichowi von Schweinitz (1805-1879), a kierownictwo nad wykonaniem technicznym pułkownikowi Juliusowi von Kriegsheim (†1896). Osobą, która przewodziła zwołanej na czas ćwiczeń tzw. Komisji Doświadczalnej, był pułkownik Karl Clausius (1808-1873). Członkami tej Komisji byli również majorzy: Stürmer oraz von Bonin, a także czterech kapitanów z korpusu inżynieryjnego.

Obiektem wybranym do ataku i na przeprowadzenie prac oblężniczych była północna cześć Fortu Prusy ze znajdującymi się tam trzema fleszami — Le Grand, Lefevre, Diericke oraz z podziemną, murowaną galerią, łączącą ze sobą te trzy flesze, której krótkie odgałęzienia skierowane w stronę przedpola fortu dawały możliwość prowadzenia w tym miejscu szeroko zakrojonej wojny minowej.

Scenariusz ćwiczeń zakładał sytuację, w której nacierająca przez Wrocław armia wysyła do Nysy korpus liczący 30000 żołnierzy oraz pociąg oblężniczy linią kolejową Brzeg-Nysa. Atak miał być przeprowadzony przeciwko zarówno Fortowi Prusy, jak i Wysokim Obwałowaniom i tylko na lewym brzegu rzeki Nysy. Plan natarcia zakładał ogólnie, że po otoczeniu twierdzy, w odległości około 5000 kroków od niej, w rejonie wsi Regulice (Rieglitz) i Sękowice (Senkwitz), rozpocznie się tworzenie parków artyleryjskich i składów, całkowicie ukrytych przed widokiem twierdzy. Jako odległe pozycje do ataku na Wysokie Obwałowania i Fort Prusy przeznaczono grzbiet, który rozciągał się od północnego krańca Jędrzychowa, w kierunku wschodnim, aż do wylotu drogi z Nysy na Wrocław. Budynki stojące w pobliżu twierdzy przed frontem ataku, a mianowicie wsie: Zawodzie Zewnętrzne (Äußere Mährengasse), Gräferei (płn.-wsch. część dzis. dzielnicy Podzamcze) i Jędrzychów (Heidersdorf), należało uznawać za zburzone.

Pierwszy pierścień oblężniczy przeciwko Fortowi Prusy miał się znajdować w odległości ok. 800-900 kroków od wewnętrznego krańca jego stoku bojowego, a pierwszy pierścień oblężniczy przeciw Wysokim Obwałowaniom miał leżeć w odległości ok. 350 kroków od Obwałowań. Drugi pierścień oblężniczy przed Fortem Prusy założono w odległości ok. 500 kroków od jego wewnętrznego krańca stoku bojowego. Uzgodniono, że wszystkie prace szturmowe, aż do tego właśnie drugiego pierścienia nie będą wykonywane z powodu braku czasu oraz w celu uniknięcia wydatków związanych ze zniszczeniem terenu. Zadecydowano, że pierwsze etapy oblężenia zostaną przedstawione tylko w skrócie, podczas gdy ścisły szturm od trzeciego pierścienia oblężniczego i wojna minowa zostaną przedstawione z największą możliwą dokładnością i kompletnością, w sposób w pełni zgodny z realiami wojennymi.

Jeśli chodzi o uczestników ćwiczenia, to do dnia 3 sierpnia do Nysy i w jej najbliższą okolicę przybyły wszystkie oddelegowane tam oddziały inżynieryjne. Ich łączna siła, mająca wziąć udział w ćwiczeniach, wynosiła ok. 900 ludzi, w tym ok. 34 oficerów, 120 podoficerów i 750 żołnierzy. Artyleria dołączyła do ćwiczeń dopiero w dniu 14 sierpnia. W drugiej połowie sierpnia dołączyli do nich saperzy i minerzy Landwehry, powołani tam na okres 14 dni w sile ok. 170 osób, w tym 25 podoficerów i 144 żołnierzy.

Warto wspomnieć, że aby dać żołnierzom zgromadzonym w mieście możliwość zapoznania się z życiem obozowym, na terenie twierdzy utworzono obóz namiotowy, w którym jednorazowo mieściły się dwie kompanie. Założono go obok ówczesnej reduty Scharnhorst, nieopodal rzeki Nysy, w miejscu, w którym wzniesiono później bastion XI wchodzący w skład nowo wybudowanych Obwałowań Kolejowych. W trakcie przedmiotowych ćwiczeń wszystkie kompanie pionierów przenosiły się do tego obozu na okres ośmiu dni każda.

Rankiem dnia 4 sierpnia 1865 r. pod kierownictwem pułkownika von Kriegsheima przeprowadzono rekonesans i inspekcję przedpola Wysokich Obwałowań oraz Fortu Prusy, do wysokości drugich pierścieni oblężniczych, przez wszystkich oficerów wojsk inżynieryjnych uczestniczących w ćwiczeniach. Otwarcie ćwiczeń nastąpiło tego samego dnia wieczorem.

Znaczenie, jakie inne państwa przywiązywały do opisanego ćwiczenia oblężniczego, można dostrzec po dużej liczbie zagranicznych oficerów, którzy w nim uczestniczyli. Byli oni dowodzeni przez:

- Rosja: generał von Tiedebohl.
- Austria: pułkownik Pelican von Plauenwald, podpułkownik Caudella, kapitan Kreuz.
- Anglia: pułkownik Walcker, podpułkownik Comyn Pigou, podpułkownik Stewart, kapitan Brackenburg, porucznik Harway, porucznik Murray.
- Meklemburgia-Schwerin: pułkownik von Muller, podpułkownik Schmidt, kapitan Kossel.
- Paragwaj: pułkownik du Graty.

Korzystając z faktu przeprowadzania przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych, w tym głównie wojny minerskiej, nyski farmaceuta i chemik dr Theodor Poleck (1821-1906) dokonał w ich trakcie badań dotyczących gazów będących produktem eksplozji min w tunelach (kontr)minerskich oraz wpływu tychże gazów na organizm ludzki w wyniku ich wdychania. Badania dr Polecka miały na celu poznanie przyczyn występowania tzw. chorób minerskich.

Ćwiczenia oblężnicze w Nysie w 1865 roku uwiecznił na zdjęciach fotograf nyski o nazwisku Völkel, który następnie zebrał je w oprawny album zatytułowany „Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865”, w którym ostatecznie znalazło się 14 fotografii opisanych kolejno jako:

1. Lager der Pionier-Compagnieen bei Neisse.
(Obóz pionierów w pobliżu Nysy)

2. Indirecte Bresch-Batterie gegen Flesche Lefebure.
(Bateria armat skierowana w Fleszę Lefevre w celu dokonania wyłomu)

3. Logement des Minen-Angriffs.
(Kwaterunek minerów atakujących twierdzę)

4. Entree der Contre-Minen.
(Przy wejściu do tunelu kontrminerskiego)

5. Trichter No. I nach erfolgtem Ausbau desselben.
(Lej nr 1 już po jego usunięciu)

6. Trichter No. IV unmittelbar nach seiner Sprengung.
(Lej nr 4 zaraz po jego wysadzeniu)

7. Trichter No. IV nach erfolgtem Ausbau desselben.
(Lej nr 4 po jego usunięciu)

8. Trichter No. V besetzt mit Grossherzoglich Mecklenburg-Schwerinschen Pionieren.
(Lej nr 5 zajęty przez pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii-Schwerina)

9. Trichter No. VI Moment der Sprengung.
(Lej nr 6, moment eksplozji)

10. Gesprengtes Blockhaus.
(Wysadzony blokhauz)

11. Durch Wegsprengung des oberen Randes der Contre-Escarpe demaskirte Contre-Batterie.
(Zdemaskowanie kontrbaterii poprzez wysadzenie górnej krawędzi przeciwskarpy)

12. Graben-Uebergang nach Ravelin Pommern.
(Przejście przez fosę do rawelinu Pomorze)

13. Bresche in Ravelin Pommern.
(Wyłom w rawelinie Pomorze)

14. Grab des General-Lieutenants van der Lahr, Chef des Mineur-Corps.
(Grób generała porucznika van der Lahr’a, szefa korpusu minerów, na cmentarzu jerozolimskim)

Album miał stosunkowo duży rozmiar: szerokość 45 cm, wysokość 38 cm i grubość ok. 2,5 cm. Z kolei poszczególne arkusze zdjęciowe miały wymiar: szerokość 43 cm, wysokość 36,5 cm. Całość znajdowała się w zdobnej oprawie, którą wykonała firma introligatorska „W. Friese jun.” z Nysy. Album został wręczony na pamiątkę dowódcom biorącym udział w przedmiotowych ćwiczeniach oblężniczych i nie był dostępny w sprzedaży. Jest on przedstawiony kolejno w załącznikach znajdujących się pod postem.

Obecnie jeden z egzemplarzy tego albumu znajduje się w Rosyjskiej Bibliotece Państwowej w Moskwie pod numerami: 69852 | 15810-И | Ф106/7.5 | 011920539.

Należy zwrócić uwagę na fakt istnienia większej ilości zdjęć wykonanych podczas przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych w 1865 r. przez atelier Völkel, niż te 14 albumowych sztuk (FOT. 1–14). Są one podpisane tak samo, jak te z albumu, ale różnią się albo samym ustawieniem żołnierzy w kadrze, albo innym ujęciem tego samego obiektu, albo są wykonane w zupełnie innym miejscu niż cała reszta (FOT. 15–17). Zatem trudno powiedzieć czy wszystkie zdjęcia znajdujące się we wszystkich albumach wręczonych dowódcom były identyczne, ale wydaje się, że nie.

Bardziej szczegółowe i obszerniejsze informacje opisujące taktykę i techniki stosowane podczas przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych, można znaleźć w trzyczęściowym artykule poświęconym tym konkretnym ćwiczeniom, który opublikowano na łamach niemieckiego tygodnika „Militärische Blätter” w 1865 r. (patrz: bibliografia).


Autor opracowania: Rafał Błaszczyk

Bibliografia:
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865” (cz. I), [w:] „Militärische Blätter” nr 35 i 36 z dnia 1.IX.1865 r. (R.7), s. 67-69.
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865” (cz. II), [w:] „Militärische Blätter” nr 39 i 40 z dnia 29.IX.1865 r. (R.7), s. 101-102.
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse” (cz. III), [w:] „Militärische Blätter” nr 43 i 44 z dnia 27.X.1865 r. (R.7), s. 137-140.
• „Deutsche Geschichte mit dem Hilfswissenschaften Politik/Nationalökonomie. Katalog 443”, Leipzig 1916, s. 50.
• Dr Theodor Poleck: „Ueber die chemische Zusammensetzung der Minengase und ihre Beziehung zur Minenkrankheit”, [w:] „15. Bericht der Philomathie in Neisse vom März 1865 bis zum Juli 1867, Neisse 1867, s. 163.

---

Album [okładka, przód].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 3,44 MB

Album [opis zdjęć].jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 4,1 MB

FOT. 1.jpg Obóz pionierów w pobliżu Nysy.

Plik ściągnięto 14 raz(y) 2,82 MB

FOT. 2.jpg Bateria armat skierowana we Fleszę Lefevre w celu dokonania wyłomu.

Plik ściągnięto 11 raz(y) 464,55 KB

FOT. 3.jpg Kwaterunek minerów atakujących twierdzę.

Plik ściągnięto 13 raz(y) 2,7 MB

FOT. 4.jpg Przy wejściu do tunelu kontrminerskiego.

Plik ściągnięto 12 raz(y) 2,71 MB

FOT. 5.jpg Lej nr I już po jego usunięciu.

Plik ściągnięto 16 raz(y) 2,72 MB

FOT. 6.jpg Lej nr IV zaraz po jego wysadzeniu.

Plik ściągnięto 10 raz(y) 427,05 KB

FOT. 7.jpg Lej nr IV po jego usunięciu.

Plik ściągnięto 13 raz(y) 456,29 KB

FOT. 8.jpg Lej nr V zajęty przez pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii-Schwerina

Plik ściągnięto 11 raz(y) 430,64 KB

FOT. 9.jpg Lej nr VI, moment eksplozji.

Plik ściągnięto 9 raz(y) 234,08 KB

FOT. 10.jpg Wysadzony blokhauz.

Plik ściągnięto 10 raz(y) 3,08 MB

FOT. 11.jpg Zdemaskowanie kontrbaterii poprzez wysadzenie górnej krawędzi przeciwskarpy.

Plik ściągnięto 11 raz(y) 439,53 KB

FOT. 12.jpg Przejście przez fosę do rawelinu Pomorze.

Plik ściągnięto 16 raz(y) 413,7 KB

FOT. 13.jpg Wyłom w rawelinie Pomorze.

Plik ściągnięto 8 raz(y) 453,25 KB

FOT. 14.jpg Grób generała porucznika van der Lahr’a, szefa korpusu minerów, na cmentarzu jerozolimskim.

Plik ściągnięto 11 raz(y) 406,32 KB

FOT. 15.jpg

Plik ściągnięto 12 raz(y) 2,85 MB

FOT. 16.jpg

Plik ściągnięto 10 raz(y) 3,23 MB

FOT. 17.jpg

Plik ściągnięto 10 raz(y) 429,47 KB

Album [introligator].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 1,17 MB

Album [okładka, bok].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 1,43 MB

Album [okładka, przód, wzorek].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,2 MB

Album [okładka, tył].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 4,87 MB