Forum Historii Nysy

[ralf]

Zamieszczam fragment artykułu pt. "Zarys historii muzeów w Nysie od końca XIX wieku do 1945 roku", którego autorem jest Krzysztof Pawlik. W artykule omówione zostało Muzeum Sztuki i Starożytności w Nysie. Materiał ukazał się w czasopiśmie pt. "Muzealnictwo" nr 47 z 2006 r., str. 15, które jest dostępne pod linkiem: KLIK.

"Najstarszym nyskim muzeów do roku 1945 było Muzeum Sztuki i Starożytności (Kunst- und Altertumsmuseum[2]. Zostało założone jako pierwsze w całej rejencji opolskiej w 1897 r. przez powstałe w tym samym roku Nyskie Towarzystwo Sztuki i Starożytności (Neisser Kunst- und Altertumsverein). Miało zatem charakter agendy Towarzystwa i stanowiło jego własność. Członkowie Towarzystwa, których liczba doszła w szczytowym momencie do 450, reprezentowali niemal wszystkie zawody i grupy społeczne. Byli wśród nich rzemieślnicy, kupcy, właściciele ziemscy, urzędnicy, nauczyciele, duchowni. Podstawę materialną jego funkcjonowania stanowiły składki członkowskie, a także dotacje magistratu nyskiego oraz organów władzy państwowej (Ministerstwo Wyznań i Oświaty) i lokalnej (prowincja śląska, prowincja górnośląska). Działalności Towarzystwa i muzeum patronowali biskupi wrocławscy, najpierw kardynał Georg Kopp, a po jego śmierci w 1914 r. kard. Adolf Bertram.

Pieczę nad Muzeum Sztuki i Starożytności powierzył zarząd Towarzystwa jego sekretarzowi (od 1922 r. prezesowi), sędziemu ziemskiemu drowi Hermannowi Dittrichowi. On też był nieetatowym kierownikiem oraz redaktorem rocznika muzealnego "Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertumsvereins". Po śmierci Dittricha w 1930 r. kierownikiem muzeum (od 1932 r. etatowym) został Franz Bomba - nauczyciel rysunków w Państwowym Gimnazjum Katolickim "Carolinum". Dział archeologii oraz redakcję rocznika muzealnego objął inż. Georg Weißer. Siedzibą muzeum stał się pałacyk barokowy - Dawna Komendantura garnizonu nyskiego (Alte Kommandantur). W nim Towarzystwo otrzymało w 1897 r. do swojej dyspozycji cztery pomieszczenia na parterze. Tam też została urządzona ekspozycja. W 1916 r. magistrat nyski przekazał nieodpłatnie w użytkowanie całą Komendanturę. Od tego czasu muzeum dysponowało 18 pomieszczeniami wystawienniczymi i biurowymi oraz korytarzem, sienią i klatką schodową, które także służyły celom ekspozycyjnym.

Zasoby Muzeum Sztuki i Starożytności cechowała wielka różnorodność. Były to zabytki archeologiczne, numizmatyczne, sfragistyczne, wyroby kowalstwa artystycznego, militaria, paramenty kościelne, naczynia cechowe z cyny, miedzi i srebra, wyroby jubilerskie, szkło i ceramika śląska, wy posażenie domów mieszczańskich i wiejskich, tekstylia, dokumenty i książki, fotografie, a także grafika, malarstwo i rzeźba. Muzeum miało zatem charakter typowo regionalny. Spośród innych tego rodzaju instytucji na Śląsku Górnym i Dolnym wyróżniało się jednak pod względem liczby (ponad 33 000 jednostek muzealnych) i rangi zbiorów. Również siedziba prezentowała się okazale i należała do najwspanialszych na tym terenie. Zabytki nyskiego Muzeum Sztuki i Starożytności stały się przedmiotem wielu publikacji prasowych i naukowych, drukowanych w periodykach nyskich, opolskich i wrocławskich. Najwięcej prac naukowych ogłosili członkowie Towarzystwa związani bezpośrednio z działalnością muzeum, a gros ich zamieszczono we wspomnianym organie własnym Towarzystwa. Komplet owego rocznika liczy 41 zeszytów, obejmujących ogółem 226 artykułów na temat zbiorów muzealnych oraz historii, archeologii i sztuki regionu nyskiego.

W budynku muzeum od 1932 do 1945 r. czynny był pierwszy na Górnym Śląsku warsztat konserwacji zabytków, utrzymywany przez władze prowincji górnośląskiej, a kierowany przez jedynego na terenie prowincji konserwatora, Łukasza Mrzygłoda. Warsztat ów zajmował trzy pomieszczenia, przez co uszczupleniu uległa powierzchnia ekspozycyjna.

Choć frekwencja do 1939 r. nie był imponująca, Muzeum Sztuki i Starożytności dobrze spełniło swoje zadania w zakresie gromadzenia, ochrony i konserwacji zbiorów oraz ich upowszechniania w formie publikacji i wykładów, a także udostępniania na wystawach stałych i czasowych, również poza własną siedzibą. Początkowo ekspozycje były dostępne dla publiczności tylko w niedziele od godziny 11 do 12.30[3]; od co najmniej 1926 r. w soboty i niedziele od 11 do 12.30, w środy i w każdą pierwszą niedzielę miesiąca od 14 do 16[4]; w 1939 r. w środy w godz. 14–16, w soboty i niedziele od 11 do 12.30. Wstęp kosztował dorosłych 20 pf, dzieci 10 pf, a klasy szkolne 5 pf od osoby[5].

Poważną przeszkodą w działalności muzeum stała się katastrofa powodzi, która nawiedziła miasto we wrześniu 1938 roku. Fakt ten, jak również inne trudności, zwłaszcza finansowe i lokalowe, a w głównej mierze rozwiązanie Towarzystwa w 1941 r. ze względu na topniejące szeregi jego członków sprawiły, że Muzeum Sztuki i Starożytności zostało przekazane miastu.

Na początku marca 1945 r., kiedy zbliżała się ofensywa wojsk radzieckich, najcenniejsze zbiory Muzeum Sztuki i Starożytności zostały ewakuowane do odległego od Nysy o 40 km Oberthomasdorf (Domašov koło Jesenika) i do gajówki w pobliskim Przełęku. W budynku muzeum pozostało jednak wiele zabytków. Przedmioty ewakuowane na teren obecnej Republiki Czeskiej uległy rozproszeniu i tylko niewiele z nich wróciło, skądinąd dopiero w 1963 r., a te, które pozostały w siedzibie muzeum, w ostatniej dekadzie marca w czasie walk o Nysę lub po zdobyciu miasta w większości zniszczył pożar[41]."


Przypisy:
[2] O Muzeum Sztuki i Starożytności szerzej głównie: F. Ch. Jarczyk, Der Neisser Kunst- und Altertumsverein und sein Museum. [w:] Beiträge zur Geschichte Schlesiens im 19. und 20. Jahrhundert. Hans-Ludwig Abmeier zum 60. Geburtstag, wyd. Peter Chmiel, Helmut Neubach i Nikolaus Gussone, Dülmen 1987, s. 44-69; K. Pawlik, Muzeum Sztuki i Starożytności w Nysie w latach 1897-1945, „Muzealnictwo” 1998, nr 40, s. 66-71; toż w „Joseph von Eichendorff Konversatorium” 1998, nr 21, s. 32-53 (tekst równol. w jez. niem. i pol.; tyt. niem.: Kunst- und Altertumsmuseum in Neisse 1897-1945).
[3] F. Ch. Jarczyk, op. Cit., s. 47.
[4] Neisse. Ein Führer durch die Stadt und ihre Geschichte, nakładem Verkehrsamt des Stadtkreises Neisse, wyd. 2, Neisse 1926, s. 40.
[5] Neisse. Stadtplan, Wissenwertes, Rundgänge, Neisse [1939]
[41] K. Pawlik, Wojna i powodzie. Katastrofy w dziejach Muzeum w Nysie, „Ochrona Zabytków” 2003, nr 1/2, s. 104-105, 115 przyp. 13.

[Neisse]

Przedwojenna siedziba muzeum w barokowym pałacyku dawnej Komendantury garnizonu nyskiego.

---

1.jpg

Plik ściągnięto 42 raz(y) 2,51 MB

[Noody]

Plany muzeum z przewodnika. W tej publikacji też znajduje się dokładny opis tego co się tam znajdowało. Przewodnik dostępny w OBC.
https://obc.opole.pl/dlibra/publication/8512/edition/7545/content

---

N2.jpg Piętro

Plik ściągnięto 19 raz(y) 415,21 KB

n1.jpg Parter

Plik ściągnięto 52 raz(y) 278,37 KB

[ralf]

Kilka dni temu Nysę nawiedziła największa powódź od czasu tzw. „powodzi tysiąclecia” w roku 1997. Woda w śródmieściu osiągnęła najwyższy poziom w nocy z dnia 15 na 16 września 2024 r., na skutek zwiększonego zrzutu wody z jeziora Nyskiego. Oficjalne informacje, podane na stronie Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w dniu 15 września 2024 r. o godz. 20:20 mówiły, że tamtej nocy zrzut wody z jeziora Nyskiego wynosił 1000 m³/s.

Zamieszczam zdjęcie zalanej ulicy Biskupa Jarosława i budynku Muzeum, wykonane wieczorem dnia 15 września 2024 r., parę godzin przed najwyższym poziomem wody, który był wyższy jeszcze o ok. 20 cm od tego widocznego na fotografii. Poziom wody na bramie dworu biskupiego przy ul. Grodzkiej znajdował się mniej więcej w połowie odległości pomiędzy zaznaczonym tam poziomem powodzi w czerwcu 1783 r. a poziomem powodzi w czerwcu 1883 r. (KLIK)

Podczas tegorocznej powodzi woda wdarła się do części pomieszczeń na parterze budynku Muzeum, zalewając niektóre z nich na wysokość ok. 50 cm. Zalane pomieszczenia wymagają remontu i/lub odmalowania. Żadne zbiory w wyniku tej powodzi nie ucierpiały.

---

Dzień 15.IX.2024. Ulica Biskupa Jarosława i budynek Muzeum w Nysie podczas wrześniowej powodzi.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 1,61 MB